“Schi­zo­fre­nia – obli­cza cho­ro­by” — Maja Kozłowska

Schi­zo­fre­nia zwa­na jest „cho­ro­bą kró­lew­ską” ze wzglę­du na zło­żo­ność obja­wów i posta­ci, jakie może przy­bie­rać. Prze­cięt­nie jed­na oso­ba na sto żyje z dia­gno­zą tej cho­ro­by. Jej począ­tek zazwy­czaj przy­pa­da mię­dzy 15 a 25 rokiem życia. Dla­te­go czę­sto mówi się, że jest to cho­ro­ba mło­dych ludzi. Co cie­ka­we, schi­zo­fre­ni­cy pomi­mo wie­lu powo­du­ją­cych cier­pie­nie psy­chicz­ne symp­to­mów, prze­waż­nie nie mają poczu­cia cho­ro­by i nie odczu­wa­ją potrze­by lecze­nia. Schi­zo­fre­nia nale­ży do gru­py psy­choz czy­li poważ­nych form psy­cho­pa­to­lo­gii, któ­re odzna­cza­ją się zabu­rze­nia­mi postrze­ga­nia, komu­ni­ka­cji, nastro­ju, zacho­wa­nia, a tak­że utra­tą kon­tak­tu z rze­czy­wi­sto­ścią. Pod­sta­wo­wy­mi symp­to­ma­mi schi­zo­fre­nii są : wyco­fy­wa­nie się z rze­czy­wi­sto­ści, płyt­kie lub nie­do­sto­so­wa­ne emo­cje, zabu­rze­nia myśle­nia. Czę­ste są rów­nież halu­cy­na­cje, uro­je­nia oraz ste­reo­ty­pie ruchowe.

Za zabu­rze­nie psy­chicz­ne schi­zo­fre­nia zosta­ła uzna­na po raz pierw­szy w 1857 r przez B. More­la, opi­su­ją­ce­go przy­pa­dek 13-let­nie­go chłop­ca, któ­re­go funk­cjo­no­wa­nie cało­ścio­we ule­gło pogor­sze­niu bez żad­nej widocz­nej przy­czy­ny. Morel zało­żył, że obja­wy otę­pie­nia u pacjen­ta zosta­ły spo­wo­do­wa­ne czyn­ni­ka­mi dzie­dzicz­ny­mi i są nie­od­wra­cal­ne. Sam ter­min „schi­zo­fre­nia” został utwo­rzo­ny przez E. Bleu­le­ra w 1911 r i ozna­cza dosłow­nie „roz­sz­cze­pio­ny umysł” ( z grec­kich słów „schi­zo – roz­sz­cze­piam” i „fren” – umysł).

Do dia­gno­zy schi­zo­fre­nii według DSM — IV koniecz­ne jest stwier­dze­nie co naj­mniej 2 spo­śród nastę­pu­ją­cych objawów:

• Uro­je­nia – np. wiel­ko­ścio­we, prze­śla­dow­cze, zazdro­ści czy hipochondryczne
• Oma­my – słu­cho­we, wzro­ko­we, węchowe,itd.
• Zacho­wa­nie kata­to­nicz­ne lub znacz­na dez­or­ga­ni­za­cja zachowania
• Dez­or­ga­ni­za­cja mowy
• Obja­wy nega­tyw­ne – spły­co­ny afekt, bez­wol­ność, anhe­do­nia, brak umie­jęt­no­ści spo­łecz­nych, zabu­rze­nia uwagi

War­to wie­dzieć, że jeśli wyste­pu­ją halu­cy­na­cje słu­cho­we – np. cho­ry sły­szy gło­sy, któ­re dys­ku­tu­ją ze sobą lub oma­wia­ją zacho­wa­nie i myśli pacjen­ta, lub też poja­wia­ją się dzi­wacz­ne uro­je­nia, do posta­wie­nia dia­gno­zy wystar­czy jeden z powyż­szych obja­wów. Symp­to­my te muszą trwać co naj­mniej mie­siąc, pod­czas gdy pozo­sta­łe obja­wy trwa­ją bez prze­rwy przez co naj­mniej pół roku.

Obja­wy cho­ro­by dzie­li się ogól­nie na pozy­tyw­ne – nazy­wa­ne tak z powo­du wystę­po­wa­nia u pacjen­tów dodat­ko­wych ele­men­tów w funk­cjo­no­wa­niu oraz nega­tyw­ne ( pole­ga­ją­ce na bra­ku pew­nych funk­cji psychicznych).

Do obja­wów pozy­tyw­nych zali­cza­my oma­my, uro­je­nia, zabu­rze­nia myśle­nia for­mal­ne­go oraz dzi­wacz­ne zacho­wa­nie. Do obja­wów nega­tyw­nych nale­żą: spły­ce­nie afek­tu, alo­gia, apa­tia, anhe­do­nia czy­li brak umie­jęt­no­ści odczu­wa­nia przy­jem­no­ści, zabu­rze­nia uwa­gi oraz brak umie­jęt­no­ści społecznych.

Obja­wy te są bez­po­śred­nio powią­za­ne z wyso­kim współ­czyn­ni­kiem nawro­tów cho­ro­by i zwięk­szo­nym praw­do­po­do­bień­stwem trwa­łe­go pogor­sze­nia funk­cjo­no­wa­nia. Wcze­snie wystę­pu­ją­ce i postę­pu­ją­ce obja­wy nega­tyw­ne nie­kie­dy sygna­li­zu­ją trwa­ły postęp cho­ro­by pro­wa­dzą­cy do trwa­łe­go upo­śle­dze­nia funk­cjo­no­wa­nia psychospołecznego.

W kla­sy­fi­ka­cji DSM-IV wyró­znia się 5 pod­ty­pów schizofrenii:

• postać para­no­idal­ną, zdez­or­ga­ni­zo­wa­ną, kata­to­nicz­ną, rezy­du­al­ną i niezróżnicowaną.

W posta­ci zdez­or­ga­ni­zo­wa­nej (hebe­fre­nicz­nej) wystę­pu­je przede wszyst­kim dez­or­ga­ni­za­cja mowy i zacho­wa­nia oraz płyt­ki, nie­do­sto­so­wa­ny afekt – cho­ry np. nie­spo­dzie­wa­nie wybu­cha chi­cho­tem bez powo­du. W posta­ci kata­to­nicz­nej nastę­pu­ją skraj­ne zabu­rze­nia aktyw­no­ści moto­rycz­nej – znie­ru­cho­mie­nie czy też pod­nie­ce­nie rucho­we, przy  schi­zo­fre­nii para­no­idal­nej pacjent two­rzy zło­żo­ny sys­tem uro­jeń, naj­czę­ściej o tre­ści prze­śla­dow­czej i wiel­ko­ścio­wej, nie­kie­dy też są to uro­je­nia zazdro­ści. Oso­ba może sądzić, że jest kimś wyjąt­ko­wym dla świa­ta np. posia­da super­mo­ce, a jed­no­cze­śnie ktoś lub jakieś siły zagra­ża­ją jej i spi­sku­ją prze­ciw­ko niej. Kolej­ną opi­sy­wa­ną posta­cią schi­zo­fre­nii jest postać rezy­du­al­na –zdo­mi­no­wa­na przez wymie­nio­ne wcze­śniej obja­wy nega­tyw­ne. Cho­re­go cechu­je bar­dzo ubo­ga mowa, mniej­sza aktyw­ność psy­cho­mo­to­rycz­na, zabu­rze­nia komu­ni­ka­cji nie­wer­bal­nej. Uro­je­nia i halu­cy­na­cje, tak cha­rak­te­ry­stycz­ne dla pozo­sta­łych posta­ci cho­ro­by tu wystę­pu­ją nie­zwy­kle rzad­ko. Ostat­nim rodza­jem tej cho­ro­by jest schi­zo­fre­nia nie­zróż­ni­co­wa­na. Oso­ba, któ­ra na nią zapa­da, wcze­śniej prze­ja­wia­ła obja­wy innych jej posta­ci. W obec­nym obra­zie cho­ro­by wystę­pu­ją nato­miast obja­wy mie­sza­ne lub wie­lo­po­sta­cio­we. Cha­os myśle­nia, uczuć i dzia­łań pacjen­ta jest tak duży, że jego zacho­wa­nie sta­je się dla innych nie­zro­zu­mia­łe i dziwaczne.

Etio­lo­gia cho­ro­by nie jest do koń­ca jasna. Nie­wąt­pli­wie ist­nie­je dzie­dzicz­na pre­dys­po­zy­cja do jej roz­wo­ju. U czę­ści pacjen­tów może ona sta­no­wić głow­ną przy­czy­nę scho­rze­nia, lecz wśród innej gru­py jest jedy­nie czyn­ni­kiem jej sprzy­ja­ją­cym. Bada­nia wyka­zu­ją zwią­zek rów­nież mię­dzy prze­by­ty­mi infek­cja­mi wiru­so­wy­mi i nie­wła­ści­wym spo­so­bem odży­wia­nia się mat­ki w dru­gim try­me­strze cią­ży a wzro­stem ryzy­ka wystą­pie­nia u dziec­ka schizofrenii.

War­to mieć świa­do­mość, że każ­da poten­cjal­na przy­czy­na zabu­rzeń pra­cy mózgu ( pro­ble­my gene­tycz­ne, zabu­rze­nia oko­ło­po­ro­do­we, uraz, cho­ro­by wiru­so­we itd.) może mieć zna­cze­nie w roz­wo­ju schi­zo­fre­nii, dopro­wa­dza­jąc do zabu­rze­nia funk­cjo­no­wa­nia mózgu lub też zabu­rzeń rów­no­wa­gi neu­ro­tran­smi­te­rów takich, jak: dopo­mi­na, sero­to­ni­na, noradrenalina.

Więk­szość bada­czy nie uzna­je czyn­ni­ków psy­cho­lo­gicz­nych za głów­ną przy­czy­nę cho­ro­by. Mogą one być jed­nak bar­dzo waż­ne w roz­wo­ju i pod­trzy­ma­niu schi­zo­fre­nii. Do powsta­nia cho­ro­by zna­czą­co przy­czy­nia­ją się 2 czyn­ni­ki: zabu­rze­nia komu­ni­ka­cji w rodzi­nie oraz her­me­tycz­na eks­pre­sja emocjonalna.

Jeśli cho­dzi o moż­li­wo­ści tera­pii, cał­ko­wi­te wyle­cze­nia nale­żą do rzad­ko­ści. Pod­sta­wo­wą meto­dą lecze­nia jest far­ma­ko­lo­gia – sys­te­ma­tycz­ne przyj­mo­wa­nie leków psy­cho­tro­po­wych. Ponie­waż meto­da ta naj­sku­tecz­niej niwe­lu­je obja­wy pozy­tyw­ne cho­ro­by, nato­miast w przy­pad­ku obja­wów nega­tyw­nych jest mało sku­tecz­na, waż­ne jest jed­no­cze­sne sto­so­wa­nie psy­cho­te­ra­pii indy­wi­du­al­nej i gru­po­wej, nie­kie­dy rów­nież tera­pii rodzin­nej i mał­żeństw. Tera­pia pozwa­la cho­rym zre­du­ko­wac wyso­ką eks­pre­sję emo­cjo­nal­ną oraz nabyć wie­le umie­jęt­no­ści spo­łecz­nych. Pomoc­na może być rów­nież tera­pia zaję­cio­wa, tera­pia eks­pre­syw­na czy też tech­ni­ki sprzę­że­nia zwrot­ne­go. Nale­ży pamię­tać, że wie­lu cho­rych dzię­ki lecze­niu może popraw­nie funk­cjo­no­wać w spo­łe­czeń­stwie, peł­niąc z powo­dze­niem róż­ne role życio­we. Istot­ną rolę tera­peu­tycz­ną odgry­wa udzie­le­nie pomo­cy i wspar­cia schi­zo­fre­ni­kom w powro­cie do życia rodzin­ne­go i zawo­do­we­go. Sta­ły kon­takt z pacjen­ta­mi, wspie­ra­nie ich w codzien­nych dzia­ła­niach poma­ga prze­trwać kry­zy­sy wewnętrz­ne, ćwi­czyć umie­jęt­no­ści spo­łecz­ne, nawią­zy­wać satys­fak­cjo­nu­ją­ce rela­cje z ludzmi.

Biblio­gra­fia:

• J. But­cher, R. Gar­son, S. Mine­ka “Psy­cho­lo­gia zabu­rzeń. Czło­wiek we współ­cze­snym świecie.”
• M. Selig­man „Psy­cho­pa­to­lo­gia”.
• R. Mey­er „Psy­cho­pa­to­lo­gia”.

Przy­po­mi­na­my, że w KSON w ramach Kar­ko­no­skie­go Ośrod­ka Reha­bi­li­ta­cji Spo­łecz­nej Osób Nie­peł­no­spraw­nych funk­cjo­nu­ją: psy­cho­log — Pani Maja Kozłow­ska i psy­cho­te­ra­peu­ta ‑Pani Agniesz­ka Kubac­ka. Infor­ma­cje i zapi­sy w biu­rze KSON, tel. 800 700 025.