Zachełmie powstało dość późno, bo dopiero w XVII wieku w dobrach Schaffgotschów, jako kolonia Przesieki. Mieli się tu osiedlić w latach 1650- 1661 czescy uciekinierzy religijni. Wieś początkowo rozwijała się jako osada leśna, potem podstawą utrzymania jej mieszkańców stała się hodowla i sadownictwo. W XIX wieku Zachełmie stało się modnym letniskiem, a potem stacją sportów zimowych.
W tym czasie zamieszkał tu dr Alfred Wilm, który po opracowaniu w roku 1906 wynalazku stopu aluminium — duraluminium, zajął się hodowlą drobiu. W Zachełmiu, w zbudowanej przez siebie willi mieszkał również brat Alfreda Bernhard , filozof, dramaturg i poeta. Braci Willm czesto odwiedzali tacy znani artyści jak laureat nagrody Nobla pisarz Gerhard Hauptmann, a także malarz Johannes Avenarius, który zresztą namówił Bernharda Wilma do opracowania unikalnego wzoru haftu i kroju zachełmiańskich koszul.
W Zachełmiu w latach 1930- 1940 bywał urodzony pobliskiej w Jeleniej Górze, tak samo ważny dla Karkonoszy jak Stanisław Witkiewicz dla Tatr, obdarzony wieloma prestiżowymi nagrodami, liryczny poeta Christian Saalberg . Swoje egzystencjalno- surrealistyczne inspiracje czerpał dorastając wśród zachełmskich wzgórz i lasów a w swojej powojennej twórczości poświęcał znaczną jej część na odwołania do piękna i magii tej ziemi.
W tym czasie do dyspozycji mieszkańców i turystów były cztery sklepiki- kolonialny, mięsny, warzywny i piekarnia, w których oprócz żywności, sprzedawano nawet świeży, grenlandzki lód do lodówek. We wsi działał także niewielki młyn, zakład szewski, 2 serwisy narciarskie, przewoźnik, szkoła, galeria malarstwa, 3 kawiarnie, 2 restauracje a także najwyżej położony w Europie basen kąpielowy.
Zachełmie mogło w tym czasie przenocować ponad 500 turystów – istniały tu 2 hotele, 19 pensjonatów oraz ponad 30 gospodarstw agroturystycznych. Po wojnie poniemieckie gospodarstwa z sudeckimi chatami zasiedlili repatrianci. Natomiast wille, karczmy oraz hotele przekształciły się w zakładowe ośrodki wczasowe. W roku 1948 w dowód uznania za zasługi dla kultury narodowej, wybitny młodopolski kompozytor Ludomir Różycki otrzymał od państwa polskiego 9- pokojową willę w Zachełmiu , którą podobnie jak jeden ze swoich baletów nazwał Pan Twardowski i w której mieszkał nieprzerwanie wraz z żoną Stefanią do schyłku życia w roku 1953. Miejscowość, swoją wyjątkową kameralnością przyciągała również takich ludzi ze świata polskiej kultury jak Edward Ałaszewski- dziennikarz sportowy i karykaturzysta, Stefan Stuligrosz ze swoim chórem, dyrygenci- Zbigniew Górny, Aleksander Maliszewski oraz Agnieszka Duczmal.
Zachełmie liczy obecnie około 350 mieszkańców. Miejscowość stanowi znakomitą bazę wypadową dla turystów pragnących zwiedzić Karkonosze i leżącą u ich stóp Kotlinę Jeleniogórska. Blisko jest stąd zarówno do Jeleniej Góry, jak i Karpacza i Szklarskiej Poręby. Czas i życie płyną w Zachełmiu swoim tempem i pod tym względem przez ostatnie 100 lat niewiele się tutaj zmieniło.
TADEUSZ SIWEK;