MIŁ­KÓW

Cho­ciaż pierw­sze wzmian­ki o Mił­ko­wie pocho­dzą z doku­men­tów biskup­stwa wro­cław­skie­go z roku 1305, ist­nie­je duże praw­do­po­do­bień­stwo, że histo­ria zało­żo­nej w tym miej­scu osa­dy się­ga lat znacz­nie wcze­śniej­szych. Zasadź­cą wsi był praw­do­po­dob­nie nie­ja­ki Arnold, od któ­re­go miej­sco­wość wzię­ła swo­ją pierw­szą nazwę Arnol di Vil­la. W roku 1355 wieś wymie­nia­no jako jed­ną z waż­niej­szych w okrę­gu sądo­wym Jele­niej Góry. W roku 1394 Nic­kel von Nie­bel­schütz zapi­sał 5 marek rocz­ne­go czyn­szu z Mił­ko­wa klasz­to­ro­wi w Lubo­mie­rzu, moż­na zatem przy­jąć, że był on wów­czas wła­ści­cie­lem wsi. Pierw­szy tutej­szy pro­boszcz, Nico­las Ber­ner, poja­wił się w doku­men­tach w roku 1399. 

W okre­sie wojen husyc­kich miesz­kań­cy Miło­wa prze­ra­że­ni okru­cień­stwem i zachłan­no­ścią cze­skich oddzia­łów ucie­kli wraz z dobyt­kiem w nie­do­stęp­ne w owym cza­sie i nie­za­miesz­ka­łe Kar­ko­no­sze. Opu­sto­sza­ła wieś zosta­ła pra­wie cał­ko­wi­cie znisz­czo­na przez husytów.

W latach póź­niej­szych Mił­ków sta­no­wił kolej­no wła­sność zna­nych ślą­skich rodów rycer­skich: od roku 1436 mają­tek nale­żał do Loren­za von Run­ge, a 55 lat póź­niej do do rodzi­ny Reib­nit­zów. W roku 1543 zakoń­czo­no odbu­do­wę kościo­ła, któ­ry już w roku 1552 prze­ję­li pro­te­stan­ci, sta­no­wią­cy zde­cy­do­wa­ną więk­szość miesz­kań­ców wsi. W 1567 r. zało­żo­no gór­ną część wsi, zwa­ną Der Dit­trich. Mił­ków stał się cen­trum ludo­wych cyru­li­ków i owcza­rzy, a po woj­nie 30-let­niej sta­no­wił wraz z Kar­pa­czem ośro­dek sław­ne­go zie­lar­stwa karkonoskiego.

Trud­ny i burz­li­wy oka­zał się dla Mił­ko­wa okres woj­ny 30-let­niej, kie­dy lud­ność kil­ka­krot­nie musia­ła szu­kać schro­nie­nia w gór­skich kry­jów­kach. Po zakoń­cze­niu dzia­łań wojen­nych we wsi podob­nie jak w innych miej­sco­wo­ściach ¦ląska mia­ły miej­sce dzia­ła­nia reka­to­li­za­cyj­ne, któ­re były przy­czy­ną licz­nych zamie­szek i nie­po­ko­jów społecznych. 

W roku 1656 Mił­ków zaku­pił hr. von Zie­ro­tin, któ­ry w jede­na­ście lat póź­niej wzniósł nowy dwór, a na pobli­skim wzgó­rzu wysta­wił dla swych pod­da­nych oka­za­łą muro­wa­ną szu­bie­ni­cę, użyt­ko­wa­ną bar­dzo czę­sto już od pierw­szych lat ist­nie­nia. W tym cza­sie zgod­nie z pole­ce­niem hra­bie­go osu­nię­to ze wsi pro­te­stanc­kie­go kazno­dzie­ję — jesz­cze na począt­ku XVIII w. ewan­ge­li­cy z całej oko­li­cy zbie­ra­li się na modli­twy i taj­ne nabo­żeń­stwa w miej­scach ukry­tych w lasach i trud­no dostęp­nych. Dopie­ro w roku 1742 pro­te­stan­ci uzy­ska­li zgo­dę na wznie­sie­nie w Mił­ko­wie drew­nia­ne­go domu modlitw. 

W tym cza­sie w Kar­ko­no­szach roz­wi­ja­ło się zie­lar­stwo i pro­duk­cja leków. Cen­trum tego pro­ce­de­ru sta­no­wił Kar­pacz, któ­ry przy­na­le­żał do para­fii w Mił­ko­wie. Stąd też labo­ran­ci, któ­rzy utwo­rzy­li odręb­ny cech, figu­ro­wa­li w mił­kow­skich księ­gach para­fiial­nych i cho­wa­ni byli na tutej­szym cmentarzu. 

W począt­kach XVIII w. nale­żą­cy do hr. von Top­polt­za­na Mił­ków był dużą, boga­tą i uprze­my­sło­wio­ną posia­dło­ścią, w któ­rej spo­re zna­cze­nie odgry­wa­ło hut­nic­two żela­za, papier­nic­two i tkac­two cha­łup­ni­cze. W roku 1765, kie­dy jako wła­ści­cie­la wymie­nia się hr. von Loudro­na. war­tość mająt­ku w Mił­ko­wie sza­co­wa­no na ponad 40 tysię­cy tala­rów, a miesz­ka­ło w nim 25 kmie­ci, 22 zagrod­ni­ków i 155 cha­łup­ni­ków, w tym 44 rze­mieśl­ni­ków. W roku 1768 prze­bu­do­wa­no dwór na oka­za­ły pałac.

Od roku 1784 wła­ści­ciel­ką dóbr mił­kow­skich była owdo­wia­ła hr. Tere­sa von Lon­dron, dama wykształ­co­na, zaj­mu­ją­ca się oso­bi­ście alche­mią i bada­nia­mi przy­rod­ni­czo — che­micz­ny­mi. Hra­bi­nę podej­rze­wa­no o umie­jęt­ność pro­duk­cji elik­si­ru mło­do­ści, co sta­no­wi­ło źró­dło opo­wie­ści i legend, któ­re jesz­cze dzi­siaj funk­cjo­nu­ją w oko­li­cach Miłkowa.

W roku1796 posia­dłość nabył hr. Bern­hard von Matu­sch­ka, autor zna­ne­go i cenio­ne­go ziel­ni­ka oraz opi­su flo­ry ślą­ska. W tym cza­sie wieś sta­wa­ła się coraz bar­dziej popu­lar­na jako miej­sco­wość let­ni­sko­wa — w latach 30-tych XIX wie­ku wła­śnie z Mił­ko­wa rekru­to­wa­li się pierw­si urzę­do­wi prze­wod­ni­cy gór­scy po Kar­ko­no­szach, usta­na­wia­ni przez sta­ro­stwo jele­nio­gór­skie. Od poło­wy wie­ku XIX w Mił­ko­wie powsta­wa­ły kolej­ne gospo­dy i pen­sjo­na­ty dla tury­stów i letników.

W roku 1895 przez Mił­ków prze­pro­wa­dzo­no linię kole­jo­wą do Kar­pa­cza. Spo­rą popu­lar­no­ścią cie­szy­ły się w tym cza­sie zimo­we zjaz­dy roga­ty­mi sania­mi z głów­ne­go grzbie­tu Kar­ko­no­szy, na tra­sie dłu­go­ści 8 kilo­me­trów od schro­ni­ska ks. Hen­ry­ka powy­żej Wiel­kie­go Stawu. 

W okre­sie mię­dzy­wo­jen­nym w Mił­ko­wie dzia­ła­ło kil­ka hote­li­ków, pen­sjo­na­tów i gospód. We wsi powstał szpi­tal, jako cie­ka­wost­kę pole­ca­ną tury­stom wymie­nia­no pomnik cesa­rza Fry­de­ry­ka, a dla potrzeb let­ni­ków two­rzo­no kolej­ne atrak­cje: kąpie­li­sko, krę­giel­nię oraz ogród­ki piw­ne. Wieś mia­ła połą­cze­nia auto­bu­so­we, co umoż­li­wia­ło odby­wa­nie wycie­czek po całym regio­nie. Bez­po­śred­nio po woj­nie Mił­ków nosił nazwę Hlon­dów, na cześć kar­dy­na­ła pry­ma­sa Augu­sta Hlon­da, któ­ry po inter­no­wa­niu we Fran­cji w roku 1944 , był tu wię­zio­ny do koń­ca woj­ny. Nazwę tę jed­nak dość szyb­ko zmie­nio­no na obec­ną. Dogod­ne poło­że­nie i dobre warun­ki roz­wo­jo­we wsi spo­wo­do­wa­ły, że nie prze­cho­dzi­ła ona fazy powo­jen­ne­go wylud­nia­nia i od począt­ku cha­rak­te­ry­zu­je się bar­dzo usta­bi­li­zo­wa­ną sytu­acją lud­no­ścio­wą. Obec­nie Mił­ków zamiesz­ku­je ponad 2 tysią­ce sta­łych mieszkańców.

TADE­USZ SIWEK;