RZĄ­SI­NY

Rzą­si­ny, to sta­ra wieś łań­cu­cho­wa cią­gną­ca się przez 4 km w gór­nej czę­ści doli­ny Wil­ki we Wzgó­rzach Rado­mic­kich na wyso­ko­ści 280–420 m n.p.m. w odle­gło­ści ok. 7 km na pół­noc od Gry­fo­wa Śl. Grun­ty nale­żą­ce do Rzą­sin zaj­mu­ją powierzch­nię 2.042 ha (pra­wie poło­wa przy­pa­da na lasy). Licz­ba lud­no­ści wsi wyno­si­ła w 2008 r. – 514 osób. Do Rzą­sin nale­żą przy­siół­ki Pusta w dol­nej czę­ści wsi oraz Tło­ki znaj­du­ją­ce się w jej gór­nej czę­ści przy dro­dze z Gry­fo­wa Śl. do Lwów­ka Śl.

Naj­star­sza wzmian­ka doty­czą­ca Rzą­sin pocho­dzi z ok. 1305 r. Ówcze­sne for­my zapi­su nazwy wsi: vil­la Wolf­ke­ri (1325), Wolf­kers­dorf, Wol­kers­dorf (wieś [zało­żo­na przez] Wol­fge­ra, Wolf­ke­ra). Osta­tecz­nie utrwa­li­ła się nazwa Welkers­dorf. Powsta­nie wsi zwią­za­ne jest zapew­ne z góru­ją­cym nad nią zam­kiem Pod­ska­le (niem. Tal­ken­ste­in), któ­re­go począt­ków nie­któ­rzy szu­ka­ją nawet na począt­ku XIII w. Od 1360 r. pozo­sta­wał on w rękach rodu von Tal­ken­berg. Zamek został znisz­czo­ny przez miesz­kań­ców oko­licz­nych miast (Jele­niej Góry, Kowar, Lwów­ka Śl. i Sze­ściu Miast łużyc­kich) w 1479 r. Przez wie­le lat sta­no­wił on bowiem sie­dzi­bę ryce­rzy – rabu­siów napa­da­ją­cych na kupców.

Po zbu­rze­niu zam­ku, ok. 1500 r. Tal­ken­ber­go­wie wzno­szą w Rzą­si­nach pałac. Sto lat póź­niej rzą­siń­ski mają­tek prze­cho­dzi w ręce Hoh­ber­gów. W cza­sie wojen napo­le­oń­skich w pobli­żu Rzą­sin obo­zo­wa­ły woj­ska fran­cu­skie. W XIX w. mia­ły miej­sce czę­ste zmia­ny wła­ści­cie­li mająt­ku. Przez pewien czas ich wła­ści­cie­lem był zna­ny w Pol­sce z tłu­mie­nia powsta­nia listo­pa­do­we­go rosyj­ski feld­mar­sza­łek, ks. Iwan Dybicz Zabał­kań­ski (wła­ści­wie Hans Karl Frie­drich Anton von Die- bitsch). Prze­bu­do­wał on dwór i ota­cza­ją­cy go park, a tak­że zabez­pie­czył ruiny zam­ku Podskale.

W XIX w. Rzą­si­ny były dużą wsią liczą­cą bli­sko 250 domów. Miesz­kań­cy wsi zaj­mo­wa­li się prócz rol­nic­twa tkac­twem cha­łup­ni­czym. Pra­co­wa­ły tu dwa mły­ny wod­ne i jeden do mie­le­nia kory dębo­wej, kamie­nio­łom wapie­ni i wapien­nik, bro­war, wia­trak i aż 9 gospód.

Wraz z upad­kiem tkac­twa wieś tro­chę się wylud­ni­ła. W 1931 r. Rzą­si­ny liczy­ły 218 domów miesz­kal­nych i bli­sko 1100 miesz­kań­ców. W latach 1945–1947 r. wieś nosi­ła nazwę Wil­cza Góra. Ist­niał tu PGR, a w daw­nym dwo­rze ośro­dek kolo­nij­ny. We wsi zacho­wa­ło się wie­le sta­rych budyn­ków miesz­kal­nych o kon­struk­cji sza­chul­co­wej, pocho­dzą­cych prze­waż­nie z XIX w. naj­star­sze z nich wznie­sio­no w II poło­wie wie­ku XVIII.

Cie­ka­wost­ką jest, że tutej­sza szko­ła pod­sta­wo­wa od 2005 r. nosi imię Aloj­sa Andric­kie­go, ser­bo­łu­życ­kie­go księ­dza kato­lic­kie­go, zamor­do­wa­ne­go przez niem­ców w obo­zie kon­cen­tra­cyj­nym w Dachau.

Naj­cen­niej­szą budow­lą Rzą­sin jest kościół para­fial­ny MB Ostro­bram­skiej. Wybu­do­wa­no go w latach 1751–1753 w sty­lu baro­ko­wym jako zbór ewan­ge­lic­ki, restau­ro­wa­no w XIX w. Budow­la zało­żo­na jest na czwo­ro­bo­ku o ścię­tych naro­żach. nakry­wa ją man­sar­do­wy dach. Jego archi­tek­tu­ra nie wyróż­nia się na tle innych świą­tyń pro­te­stanc­kich powsta­łych w tej czę­ści Ślą­ska w II poło­wie XVIII w. nato­miast wnę­trze prócz wznie­sio­nych tu pier­wot­nie jed­no­pię­tro­wych empor skry­wa prze­nie­sio­ne ze spa­lo­ne­go, daw­ne­go kościo­ła kato­lic­kie­go 3 rzeź­bio­ne tryp­ty­ki z XV i począt­ku XVI w. Powsta­ły one na prze­strze­ni ok. 100 lat, co uwi­dacz­nia się róż­nym cha­rak­te­rze zdo­bią­cych je póź­no­go­tyc­kich rzeźb. naj­star­szy z nich o rzeź­bio­nych skrzy­dłach otwar­cia powstał oko­ło 1410 r. Swo­ją struk­tu­rą nawią­zu­je on do ołta­rzy typu czte­rech Świę­tych Dzie­wic. W sza­fie środ­ko­wej znaj­du­je się duża figu­ra Madon­ny z Dzie­ciąt­kiem, po bokach któ­rej, w naro­żach roz­miesz­czo­no małe figur­ki św. Doro­ty, św. elż­bie­ty, św. Bar­ba­ry i św. Kata­rzy­ny. na skrzy­dłach wystę­pu­ją rzeź­bio­ne figu­ry Apostołów.

Dru­gi tryp­tyk, powsta­ły oko­ło 1470 roku, zawie­rał w sza­fie środ­ko­wej pięk­nie rzeź­bio­ne figu­ry Marii z Dzie­ciąt­kiem, św. Kata­rzy­ny i św. Bar­ba­ry. nie­ste­ty, w grud­niu 1999 r. te trzy figu­ry padły łupem zło­dziei. Skrzy­dła ogra­bio­ne­go tryp­ty­ku zawie­ra­ją malo­wi­dła ze sce­na­mi Zwia­sto­wa­nia, nawie­dze­nia, naro­dze­nia i Pokło­nu Trzech Kró­li. Trze­ci tryp­tyk z przed­sta­wie­niem Świę­tej Rodzi­ny w sza­fie środ­ko­wej powstał pomię­dzy rokiem 1500 a 1510. Przy­pusz­czal­nie wyko­na­no go w jed­nej z pra­cow­ni lwó­wec­kich. Prócz tryp­ty­ków w koście­le znaj­du­je się ambo­na z 1584 r. oraz chrzciel­ni­ca z XVI w. i epi­ta­fia z XVI–XVII w. rokiem 1500 a 1510. Przy­pusz­czal­nie wyko­na­no go w jed­nej z pra­cow­ni lwó­wec­kich. Prócz tryp­ty­ków w koście­le znaj­du­je się ambo­na z 1584 r. oraz chrzciel­ni­ca z XVI w. i epi­ta­fia z XVI–XVII w.

We wsi znaj­du­ją się jesz­cze ruiny daw­ne­go kościo­ła kato­lic­kie­go. naj­star­sza zacho­wa­na wzmian­ka o nim pocho­dzi z 1305 r. W obec­nej póź­no­go­tyc­ko-rene­san­so­wej for­mie wznie­sio­ny on został w I poło­wie XVI w. (nie­któ­re źró­dła poda­ją nawet wiek XIV). Od roku 1530 stał się kościo­łem pro­te­stanc­kim. Zabra­ny pro­te­stan­tom w 1654 r., restau­ro­wa­ny w 1832 r., spa­lo­ny w 1972r. część ura­to­wa­ne­go wypo­sa­że­nia prze­nie­sio­no do daw­ne­go kościo­ła pro­te­stanc­kie­go. Jest to budow­la orien­to­wa­na, muro­wa­na z kamie­nia, jed­no­na­wo­wa z poli­go­nal­nie zakoń­czo­nym pre­zbi­te­rium. Obec­nie zabez­pie­czo­na jako pozba­wio­na dachu ruina.

We wsi zacho­wał się rene­san­so­wy dwór wznie­sio­ny w XVI w. W obec­nej, kla­sy­cy­stycz­nej for­mie pocho­dzi on z I poło­wy XIX w. Jest to zało­że­nie pro­sto­kąt­ne, trzy­kon­dy­gna­cjo­we z ryza­li­tem na osi, nakry­te czte­ro­spa­do­wym dachem. Do naszych cza­sów prze­trwał sze­reg skle­pio­nych sal par­te­ru oraz rene­san­so­we obra­mie­nia okien. Sta­no­wią­cy dziś wła­sność pry­wat­ną dwór oto­czo­ny jest pozo­sta­ło­ścia­mi duże­go par­ku kra­jo­bra­zo­we­go z wie­lo­ma wie­ko­wy­mi drze­wa­mi. Został on zało­żo­ny w XVIII w. Poni­żej dwo­ru wzno­szą się opusz­czo­ne, daw­ne zabu­do­wa­nia gospodarcze.

Opra­co­wa­ła MJ