Pora­da nr 11

Wystę­pu­ję w imie­niu oso­by nie­wi­do­mej, posia­dam Peł­no­moc­nic­two do repre­zen­to­wa­nia go.Przez kil­ka­na­ście lat jego sio­stra miesz­ka­ją­ca bli­sko nie­go opie­ko­wa­ła się nim, robiąc zaupy, pła­cąc rachun­ki, poma­ga­ga­jąc mu etc. Czy może uzy­skać spe­cjal­ny zasi­łek opie­kuń­czy? Aktu­al­nie nie pra­cu­je, nie ma żad­nych docho­dów. Jej mąż posia­da gospo­dar­stwo rol­ne. Wiem, że od tego roku zmie­ni­ły się prze­pi­sy i taka oso­ba musi zre­zy­gno­wać z pra­cy żeby dostać tego typu zasi­łek. Czy takiej oso­bie opie­ku­ją­cej się oso­bą nie­wi­do­mą przy­słu­gu­je jaki­kol­wiek zasi­łek? Oso­ba nie­wi­do­ma pobie­ra aktu­al­nie ren­tę w wyso­ko­ści 389 zł oraz doda­tek pie­lę­gna­cyj­ny w wyso­ko­ści 153 zł. Nie­ste­ty te pie­niąż­ki nie wystar­cza­ją na życie — pro­szę o pomoc.

Dzień dobry, Pra­wo do spe­cjal­ne­go zasił­ku opie­kuń­cze­go regu­lu­je usta­wa z dnia 28 listo­pa­da 2003 r. o świad­cze­niach rodzin­nych. Aby odpo­wie­dzieć na Pani pyta­nie, koniecz­na jest ana­li­za prze­sła­nek przy­zna­nia tego pra­wa. Nie zna­jąc w peł­ni sytu­acji praw­nej osób, o któ­rych Pani pisze, trud­no udzie­lić jed­no­znacz­nej odpowiedzi.

Tak więc, zgod­nie z art. 16a ust. 1 usta­wy, spe­cjal­ny zasi­łek opie­kuń­czy przy­słu­gu­je oso­bom, na któ­rych zgod­nie z prze­pi­sa­mi usta­wy z dnia 25 lute­go 1964 r. — Kodeks rodzin­ny i opie­kuń­czy (Dz. U. z 2012 r. poz. 788 i 1529) cią­ży obo­wią­zek ali­men­ta­cyj­ny, jeże­li rezy­gnu­ją z zatrud­nie­nia lub innej pra­cy zarob­ko­wej w związ­ku z koniecz­no­ścią spra­wo­wa­nia sta­łej opie­ki nad oso­bą legi­ty­mu­ją­cą się orze­cze­niem o znacz­nym stop­niu nie­peł­no­spraw­no­ści albo orze­cze­niem o nie­peł­no­spraw­no­ści łącz­nie ze wska­za­nia­mi: koniecz­no­ści sta­łej lub dłu­go­trwa­łej opie­ki lub pomo­cy innej oso­by w związ­ku ze znacz­nie ogra­ni­czo­ną moż­li­wo­ścią samo­dziel­nej egzy­sten­cji oraz koniecz­no­ści sta­łe­go współ­udzia­łu na co dzień opie­ku­na dziec­ka w pro­ce­sie jego lecze­nia, reha­bi­li­ta­cji i edukacji.

Kil­ka uwag:

• 1. Obo­wią­zek ali­men­ta­cyj­ny obcią­ża zstęp­nych przed wstęp­ny­mi, a wstęp­nych przed rodzeń­stwem; jeże­li jest kil­ku zstęp­nych lub wstęp­nych — obcią­ża bliż­szych stop­niem przed dalszymi.
• Rodzeń­stwo jest więc w krę­gu osób, na któ­rych cią­ży obo­wią­zek ali­men­ta­cyj­ny, ale nale­ży pamię­tać o usta­lo­nej przez usta­wo­daw­cę kolej­no­ści. Naj­pierw dzie­ci świad­czą na rodzi­ców. Jeśli oso­ba wyma­ga­ją­ca opie­ki ma dzie­ci, one są zobo­wią­za­ne w pierw­szej kolej­no­ści. Jeśli nie ma dzie­ci, lub nie mogą świad­czyć — następ­ne w kolej­no­ści są wnu­ki (peł­no­let­nie, utrzy­mu­ją­ce się samo­dziel­nie), pra­wnu­ki, itd. Następ­ni są rodzi­ce. Dopie­ro na koń­cu — rodzeństwo.
• 2. Zgod­nie z art. 132 KRO, obo­wią­zek ali­men­ta­cyj­ny zobo­wią­za­ne­go w dal­szej kolej­no­ści powsta­je dopie­ro wte­dy, gdy nie ma oso­by zobo­wią­za­nej w bliż­szej kolej­no­ści albo gdy oso­ba ta nie jest w sta­nie uczy­nić zadość swe­mu obo­wiąz­ko­wi lub gdy uzy­ska­nie od niej na czas potrzeb­nych upraw­nio­ne­mu środ­ków utrzy­ma­nia jest nie­moż­li­we lub połą­czo­ne z nad­mier­ny­mi trudnościami.
• Jeśli sio­stra jest jedy­nym żyją­cym człon­kiem rodzi­ny (nie ma rodzi­ców, dzie­ci, wnu­ków), albo nie mogą oni świad­czyć ali­men­tów, to oczy­wi­ście ona będzie oso­bą, na któ­rej cią­ży obo­wią­zek alimentacyjny.
• 4. Oso­ba wyma­ga­ją­ca opie­ki musi legi­ty­mo­wać się orze­cze­niem o znacz­nym stop­niu nie­peł­no­spraw­no­ści ze wska­za­nia­mi: koniecz­no­ści sta­łej lub dłu­go­trwa­łej opie­ki lub pomo­cy innej oso­by w związ­ku ze znacz­nie ogra­ni­czo­ną moż­li­wo­ścią samo­dziel­nej egzy­sten­cji oraz koniecz­no­ści sta­łe­go współ­udzia­łu na co dzień opie­ku­na dziec­ka w pro­ce­sie jego lecze­nia, reha­bi­li­ta­cji i edukacji.
• 5. Sfor­mu­ło­wa­nie “jeże­li rezy­gnu­ją z zatrud­nie­nia lub innej pra­cy zarob­ko­wej” ozna­cza, że spe­cjal­ny zasi­łek opie­kuń­czy nie będzie przy­słu­gi­wał oso­bie, któ­ra nigdy nie pra­co­wa­ła. Przy świad­cze­niu pie­lę­gna­cyj­nym mowa rów­nież o oso­bach, któ­re “nie podej­mu­ją” pra­cy zarob­ko­wej, a więc zakres jest szerszy.

Kolej­nym kry­te­rium jest dochód:

Spe­cjal­ny zasi­łek opie­kuń­czy przy­słu­gu­je, jeże­li łącz­ny dochód rodzi­ny oso­by spra­wu­ją­cej opie­kę oraz rodzi­ny oso­by wyma­ga­ją­cej opie­ki w prze­li­cze­niu na oso­bę nie prze­kra­cza kwo­ty, o któ­rej mowa w art. 5 ust. 2 — jest to kwo­ta 623 zł.
Za dochód rodzi­ny oso­by wyma­ga­ją­cej opie­ki, uwa­ża się dochód nastę­pu­ją­cych człon­ków rodzi­ny — w przy­pad­ku gdy oso­ba wyma­ga­ją­ca opie­ki jest pełnoletnia:

• a) oso­by wyma­ga­ją­cej opieki,
• b) mał­żon­ka oso­by wyma­ga­ją­cej opieki,
• c) oso­by, z któ­rą oso­ba wyma­ga­ją­ca opie­ki wycho­wu­je wspól­ne dziecko,
• d) pozo­sta­ją­cych na utrzy­ma­niu osób, o któ­rych mowa w lit. a‑c, dzie­ci w wie­ku do ukoń­cze­nia 25. roku życia — z tym że do człon­ków rodzi­ny nie zali­cza się dziec­ka pozo­sta­ją­ce­go pod opie­ką opie­ku­na praw­ne­go, dziec­ka pozo­sta­ją­ce­go w związ­ku mał­żeń­skim, a tak­że peł­no­let­nie­go dziec­ka posia­da­ją­ce­go wła­sne dziecko.

Szcze­gó­ło­we zasa­dy usta­la­nia docho­du znaj­du­ją się w w/w usta­wie (w tym zasa­dy usta­la­nia docho­du z gospo­dar­stwa rol­ne­go — m.in. art. 5 ust. 8–9). Usta­wę moż­na zna­leźć na www.isap.sejm.gov.pl

Ostat­ni­mi z kry­te­riów są przy­czy­ny, któ­re wyłą­cza­ją pra­wo do spe­cjal­ne­go zasił­ku opie­kuń­cze­go. Przy­czy­ny te mogą wystę­po­wać po stro­nie oso­by wyma­ga­ją­cej opie­ki, jak i po stro­nie oso­by spra­wu­ją­cej opiekę.

Spe­cjal­ny zasi­łek opie­kuń­czy nie przy­słu­gu­je, jeżeli:

1. oso­ba spra­wu­ją­ca opiekę: 
   1. ma usta­lo­ne pra­wo do eme­ry­tu­ry, ren­ty, ren­ty rodzin­nej z tytu­łu śmier­ci mał­żon­ka przy­zna­nej w przy­pad­ku zbie­gu pra­wa do ren­ty rodzin­nej i inne­go świad­cze­nia eme­ry­tal­no-ren­to­we­go, ren­ty socjal­nej, zasił­ku sta­łe­go, nauczy­ciel­skie­go świad­cze­nia kom­pen­sa­cyj­ne­go, zasił­ku przed­eme­ry­tal­ne­go lub świad­cze­nia przedemerytalnego,
   2. pod­le­ga obo­wiąz­ko­wo ubez­pie­cze­niom eme­ry­tal­ne­mu i ren­to­wym z innych tytułów,
   3. ma usta­lo­ne pra­wo do spe­cjal­ne­go zasił­ku opie­kuń­cze­go lub świad­cze­nia pielęgnacyjnego,
   4. legi­ty­mu­je się orze­cze­niem o znacz­nym stop­niu niepełnosprawności.
2. oso­ba wyma­ga­ją­ca opie­ki zosta­ła umiesz­czo­na w rodzi­nie zastęp­czej, z wyjąt­kiem rodzi­ny zastęp­czej spo­krew­nio­nej, w rodzin­nym domu dziec­ka albo, w związ­ku z koniecz­no­ścią kształ­ce­nia, rewa­li­da­cji lub reha­bi­li­ta­cji, w pla­ców­ce zapew­nia­ją­cej cało­do­bo­wą opie­kę, w tym w spe­cjal­nym ośrod­ku szkol­no-wycho­waw­czym, z wyjąt­kiem pod­mio­tu wyko­nu­ją­ce­go dzia­łal­ność lecz­ni­czą, i korzy­sta w niej z cało­do­bo­wej opie­ki przez wię­cej niż 5 dni w tygodniu;
3. na oso­bę wyma­ga­ją­cą opie­ki inna oso­ba ma usta­lo­ne pra­wo do wcze­śniej­szej emerytury;
4. czło­nek rodzi­ny oso­by spra­wu­ją­cej opie­kę ma usta­lo­ne pra­wo do dodat­ku do zasił­ku rodzin­ne­go, o któ­rym mowa w art. 10, spe­cjal­ne­go zasił­ku opie­kuń­cze­go lub świad­cze­nia pielęgnacyjnego;
5. na oso­bę wyma­ga­ją­cą opie­ki jest usta­lo­ne pra­wo do dodat­ku do zasił­ku rodzin­ne­go, o któ­rym mowa w art. 10, pra­wo do spe­cjal­ne­go zasił­ku opie­kuń­cze­go lub pra­wo do świad­cze­nia pielęgnacyjnego;
6. na oso­bę wyma­ga­ją­cą opie­ki inna oso­ba jest upraw­nio­na za gra­ni­cą do świad­cze­nia na pokry­cie wydat­ków zwią­za­nych z opie­ką, chy­ba że prze­pi­sy o koor­dy­na­cji sys­te­mów zabez­pie­cze­nia spo­łecz­ne­go lub dwu­stron­ne umo­wy o zabez­pie­cze­niu spo­łecz­nym sta­no­wią ina­czej. O odpo­wied­nie for­mu­la­rze i szcze­gó­ły doty­czą­ce wyma­ga­nych doku­men­tów pro­szę dowia­dy­wać się w urzę­dzie gmi­ny. Nie­za­leż­nie od powyż­sze­go, jeśli Pani moco­daw­ca jest oso­bą nie­wi­do­mą od uro­dze­nia, albo ta nie­peł­no­spraw­ność powstała: 
   1. nie póź­niej niż do ukoń­cze­nia 18. roku życia lub
   2. w trak­cie nauki w szko­le lub w szko­le wyż­szej, jed­nak nie póź­niej niż do ukoń­cze­nia 25. roku życia, i zosta­ło to odno­to­wa­ne w orze­cze­niu o nie­peł­no­spraw­no­ści, to być może sio­stra moco­daw­cy będzie mogła się ubie­gać o świad­cze­nie pie­lę­gna­cyj­ne, któ­re jest przy­zna­wa­ne na nie­co innych zasa­dach (np. brak kry­te­rium docho­do­we­go). Oczy­wi­ście, moż­na mieć przy­zna­ne tyl­ko jed­no świad­cze­nie naraz — spe­cjal­ny zasi­łek opie­kuń­czy, albo świad­cze­nie pielęgnacyjne.

Z powa­ża­niem,
Mate­usz Turski