PAŁA­CE W ZARĘBIE

Zarę­ba jest dłu­gą wsią łań­cu­cho­wą poło­żo­ną w doli­nie Sie­kier­ki (lewo­brzeż­ny dopływ Kwi­sy) u pod­nó­ża Wzgórz Zali­piań­skich. W roku 1419 zna­na była pod nazwą Lich­te­naw. W póź­niej­szych wie­kach powsta­ła for­ma Lich­te­nau, któ­re prze­trwa­ła do 1945 r. Zarę­ba była jed­ną z pierw­szych wsi naby­tych przez mia­sto Lubań, a sprze­da­na zosta­ła rodzi­nie von Sal­za w roku 1419. Zarę­ba obok Pisa­rzo­wic i Kościel­nik, jest rów­nież jed­nym z naj­star­szych we wschod­nich łuży­cach mająt­ków tego rodu. Pierw­szym udo­ku­men­to­wa­nym wła­ści­cie­lem miej­sco­wo­ści jest Hen­ryk von Sal­za, któ­re­mu w 1422 r. wójt kra­jo­wy zatwier­dził posia­da­ne len­no. Sal­zo­wie sie­dzie­li na Zarę­bie bar­dzo dłu­go. Wpraw­dzie jej gór­ną część w 1582 r. sprze­da­li von Eber­hard­tom, ale Zarę­ba Dol­na była nie­prze­rwa­nie w ich posia­da­niu jesz­cze w roku 1783.

W XVI i XVII w. do Sal­zów z linii zaręb­skiej nale­ża­ła cza­so­wo tak­że Wyrę­ba, frag­ment Pisa­rzo­wic, dobra ziem­skie w księ­stwie brze­skim. Her­man von Sal­za w 1561 r. stał się rów­nież współ­wła­ści­cie­lem Bolkowa.

Spo­śród innych rodów zie­miań­skich zwią­za­nych z opi­sy­wa­ną miej­sco­wo­ścią moż­na wymie­nić von Loebe­nów, hra­biów von Roeder­nów czy też von Döb­schit­zów. W latach 1802–1817 mają­tek Zarę­ba Dol­na nale­żał do jed­nej z naj­bo­gat­szych fami­lii na Ślą­sku – hra­biów von Hoch­ber­gów z Książa.

Oby­dwa dwo­ry w Zarę­bie powsta­ły przy­pusz­czal­nie przed koń­cem XVI w. co cie­ka­we, te pierw­sze sie­dzi­by szla­chec­kie ule­gły znisz­cze­niu jed­ne­go dnia, pod­czas wiel­kie­go poża­ru wsi, któ­ry miał miej­sce w „czwar­tą nie­dzie­lę po Wiel­ka­no­cy” roku 1673. Dwór w Zarę­bie Dol­nej pło­nął jesz­cze raz w 1832 r. W 1849 r. pałac ten został odbu­do­wa­ny w sty­lu neo­re­ne­san­so­wym. Jest to zało­żo­ny na pla­nie pro­sto­ką­ta dwu­kon­dy­gna­cyj­ny, pod­piw­ni­czo­ny budy­nek przy­kry­ty czte­ro­spa­do­wym dachem, któ­ry zdo­bią lukar­ny i wie­życz­ki zakoń­czo­ne heł­ma­mi z obe­li­ska­mi. W rogu fasa­dy znaj­du­ją się her­by 3 byłych wła­ści­cie­li. Neo­go­tyc­kie zało­że­nie pała­co­we z Zarę­by Gór­nej pocho­dzi z poło­wy XIX w. Do złu­dze­nia przy­po­mi­na ono ist­nie­ją­ce po dziś dzień kosza­ry wiedeńskie.

Pałac w gór­nej czę­ści wsi powstał na pla­nie wydłu­żo­ne­go pro­sto­ką­ta jako budow­la dwu­kon­dy­gna­cyj­na. Dach obiek­tu jest nie­wi­docz­ny, gdyż zakry­wa­ją go blan­ki z naroż­ny­mi wie­życz­ka­mi. Pała­co­wy por­tyk wej­ścio­wy został zwień­czo­ny ażu­ro­wą balu­stra­dą bal­ko­no­wą. Do obiek­tu pro­wa­dzi dro­ga przez oblan­ko­wa­ną bra­mę, któ­rą ozdo­bio­no cera­micz­ny­mi meda­lio­na­mi z gło­wa­mi lwów.

Przed­wo­jen­ne opra­co­wa­nia poda­wa­ły, że w par­ku przy jed­nym z pała­ców (praw­do­po­dob­nie w Zarę­bie Gór­nej) sta­ły rzeź­by Bal­ta­za­ra Per­mo­se­ra, zna­ne­go drez­deń­skie­go arty­sty okre­su baroku.

Opra­co­wa­ła MJ