Zaręba jest długą wsią łańcuchową położoną w dolinie Siekierki (lewobrzeżny dopływ Kwisy) u podnóża Wzgórz Zalipiańskich. W roku 1419 znana była pod nazwą Lichtenaw. W późniejszych wiekach powstała forma Lichtenau, które przetrwała do 1945 r. Zaręba była jedną z pierwszych wsi nabytych przez miasto Lubań, a sprzedana została rodzinie von Salza w roku 1419. Zaręba obok Pisarzowic i Kościelnik, jest również jednym z najstarszych we wschodnich łużycach majątków tego rodu. Pierwszym udokumentowanym właścicielem miejscowości jest Henryk von Salza, któremu w 1422 r. wójt krajowy zatwierdził posiadane lenno. Salzowie siedzieli na Zarębie bardzo długo. Wprawdzie jej górną część w 1582 r. sprzedali von Eberhardtom, ale Zaręba Dolna była nieprzerwanie w ich posiadaniu jeszcze w roku 1783.
W XVI i XVII w. do Salzów z linii zarębskiej należała czasowo także Wyręba, fragment Pisarzowic, dobra ziemskie w księstwie brzeskim. Herman von Salza w 1561 r. stał się również współwłaścicielem Bolkowa.
Spośród innych rodów ziemiańskich związanych z opisywaną miejscowością można wymienić von Loebenów, hrabiów von Roedernów czy też von Döbschitzów. W latach 1802–1817 majątek Zaręba Dolna należał do jednej z najbogatszych familii na Śląsku – hrabiów von Hochbergów z Książa.
Obydwa dwory w Zarębie powstały przypuszczalnie przed końcem XVI w. co ciekawe, te pierwsze siedziby szlacheckie uległy zniszczeniu jednego dnia, podczas wielkiego pożaru wsi, który miał miejsce w „czwartą niedzielę po Wielkanocy” roku 1673. Dwór w Zarębie Dolnej płonął jeszcze raz w 1832 r. W 1849 r. pałac ten został odbudowany w stylu neorenesansowym. Jest to założony na planie prostokąta dwukondygnacyjny, podpiwniczony budynek przykryty czterospadowym dachem, który zdobią lukarny i wieżyczki zakończone hełmami z obeliskami. W rogu fasady znajdują się herby 3 byłych właścicieli. Neogotyckie założenie pałacowe z Zaręby Górnej pochodzi z połowy XIX w. Do złudzenia przypomina ono istniejące po dziś dzień koszary wiedeńskie.
Pałac w górnej części wsi powstał na planie wydłużonego prostokąta jako budowla dwukondygnacyjna. Dach obiektu jest niewidoczny, gdyż zakrywają go blanki z narożnymi wieżyczkami. Pałacowy portyk wejściowy został zwieńczony ażurową balustradą balkonową. Do obiektu prowadzi droga przez oblankowaną bramę, którą ozdobiono ceramicznymi medalionami z głowami lwów.
Przedwojenne opracowania podawały, że w parku przy jednym z pałaców (prawdopodobnie w Zarębie Górnej) stały rzeźby Baltazara Permosera, znanego drezdeńskiego artysty okresu baroku.
Opracowała MJ