Jak roz­ma­wiać o sek­su­al­no­ści z pod­opiecz­nym nie­peł­no­spraw­nym intelektualnie

Doj­rze­wa­nie psy­cho­sek­su­al­ne jest pro­ce­sem, na któ­ry rodzi­ce i opie­ku­no­wie mają wpływ już od chwi­li naro­dzin dziec­ka. Oso­by nie­peł­no­spraw­ne nie­za­leż­nie od stop­nia i rodza­ju posia­da­ne­go defi­cy­tu nie są pozba­wio­ne potrzeb sek­su­al­nych, czę­ściej wsku­tek bra­ku facho­wej wie­dzy i wspar­cia, nie wie­dzą jak sobie z nimi radzić w spo­sób akcep­to­wal­ny społecznie. 

Pro­ces pokwi­ta­nia osób nie­peł­no­spraw­nych inte­lek­tu­al­nie prze­bie­ga w podob­nym tem­pie jak u osób spraw­nych, zmia­ny fizycz­ne wystę­pu­ją w tej samej kolej­no­ści, co u więk­szo­ści mło­dych osób. O pew­nych odstęp­stwach moż­na mówić w sytu­acji, gdy mamy do czy­nie­nia z oso­bą, któ­rej nie­peł­no­spraw­ność uwa­run­ko­wa­na jest gene­tycz­nie, czy­li na przy­kład w zespo­le Downa.

Bar­dzo waż­na w trak­cie roz­mów o sek­su­al­no­ści jest tema­ty­ka zmian soma­tycz­nych, któ­re są nie­od­łącz­ną czę­ścią pro­ce­su doj­rze­wa­nia. Zda­rza się, że u osób nie­peł­no­spraw­nych inte­lek­tu­al­nie, zwłasz­cza w stop­niu głęb­szym, wywo­łu­ją one reak­cje nega­tyw­ne. Wyni­ka to z bra­ku rozu­mie­nia, co dzie­je się z cia­łem i dla­cze­go takie zmia­ny mają miej­sce, na przy­kład pierw­sza mie­siącz­ka trak­to­wa­na jest jako objaw cho­ro­by, sku­tek „cze­goś nie­do­bre­go, kary zra­nie­nie się,”, co z kolei może pro­wa­dzić do zacho­wań auto­agre­syw­nych. U chłop­ców z kolei pro­ble­mem jest brak przy­go­to­wa­nia i wie­dzy na temat wytry­sku, któ­ry czę­sto może być inter­pre­to­wa­ny jako na przy­kład nie­kon­tro­lo­wa­ne odda­wa­nie moczu. Sytu­acje takie mogą być przy­czy­ną fru­stra­cji, a brak roz­mo­wy dodat­ko­wo pogłę­bia nega­tyw­ne odczucia.

Wska­zów­ki doty­czą­ce pro­wa­dze­nia roz­mo­wy na temat seksualności:

• zapew­nie­nie , że sek­su­al­ność jest nor­mal­na, że każ­dy czło­wiek jest isto­tą seksualną;
• goto­wość do wysłu­cha­nia oso­by nie­peł­no­spraw­nej, wyka­za­nie zain­te­re­so­wa­nia, stwo­rze­nie atmos­fe­ry bli­sko­ści, intym­no­ści, bez­pie­czeń­stwa i zaufania;
• zacho­wa­nie spo­ko­ju, roz­mo­wa powin­na prze­bie­gać w spo­sób natu­ral­ny, bez budze­nia lęku czy sen­sa­cji (uni­kać zwro­tów typu: „teraz cze­ka nas trud­na rozmowa”);
• nie żar­to­wa­nie z pro­ble­mów i pytań oso­by niepełnosprawnej;
• uży­wa­nie pro­ste­go, zro­zu­mia­łe­go, ade­kwat­ne­go do pozio­mu rozu­mie­nia języka;
• nazew­nic­two czę­ści cia­ła nie może zawie­rać zwro­tów dzie­cin­nych lub wulgarnych;
• odwo­ły­wa­nie się do oczy­wi­stych war­to­ści jak: bez­pie­czeń­stwo-zagro­że­nie, zdrowie-choroba;
• roz­mo­wa w atmos­fe­rze nor­mal­ne­go zacho­wa­nia, a nie problemu;
• wzmac­nia­nie pozy­tyw­nych zacho­wań sek­su­al­nych zamiast tłu­mie­nia, hamo­wa­nia czy karania;
• nasta­wie­nie na cią­głość wycho­wy­wa­nia, pro­fi­lak­ty­kę zamiast inter­wen­cję w sytu­acji trudnej.
• Tema­ty, któ­re war­to poru­szyć w trak­cie roz­mo­wy o seksualności:
• Samo­dziel­ność oso­by doro­słej – nie­za­leż­ność w zakre­sie ubie­ra­nia się, dba­nia o wła­sny wygląd, higie­ny oso­bi­stej w tym higie­ny narzą­dów płcio­wych oraz moż­li­wo­ści podej­mo­wa­nia decyzji;
• Ana­to­mia narzą­dów płcio­wych i fizjo­lo­gia — wie­dza na temat budo­wy narzą­dów płcio­wych, róż­nic mie­dzy kobie­tą a męż­czy­zną, funk­cja roz­rod­cza, satys­fak­cja sek­su­al­na, zdro­wie sek­su­al­ne; uwzględ­nie­nie roz­bież­no­ści mię­dzy doj­rza­ło­ścią sek­su­al­ną, emo­cjo­nal­ną i społeczną;
• Poczu­cie wła­snej war­to­ści – auto­no­mia oraz moż­li­wość posia­da­nia przez oso­bę nie­peł­no­spraw­ną kon­tro­li nad wła­snym życiem oraz doko­ny­wa­ny­mi wybo­ra­mi życio­wy­mi, uświa­do­mie­nie kon­se­kwen­cji tych wyborów;
• Umie­jęt­no­ści inter­per­so­nal­ne — umie­jęt­ność two­rze­nia i pod­trzy­my­wa­nia rela­cji inter­per­so­nal­nych opie­ra­ją­cych się na wza­jem­no­ści i dobro­wol­no­ści, wol­nych od nad­użyć i prze­mo­cy, na przy­kład chłopak-dziewczyna;
• Umiejętności/kompetencje spo­łecz­ne – wie­dza i kom­pe­ten­cje spo­łecz­ne pozwa­la­ją­ce na uczest­nic­two w życiu;
• Spo­łecz­ne i sek­su­al­ne pra­wa osoby

Opra­co­wa­ła: Psy­cho­log KSON – Sto­wa­rzy­sze­nie Dobrej Nadziei