W Polsce i na terenie Dolnego Śląska wśród ludzi starszych, obserwuje się wysoką częstość występowania przewlekłych chorób cywilizacyjnych, do których zaliczane są: otyłość, cukrzyca typu 2, choroby układu krążenia, niektóre nowotwory i wiele innych.
Starzenie się organizmu jest zjawiskiem nieodwracalnym, a jego przebieg w ogromnym stopniu jest zależny od nas samych, przez cały okres życia. Istotne znaczenie mają między innymi nałogi, nieprawidłowe odżywianie się i brak aktywności fizycznej. Istnieje ścisła zależność między rodzajem pożywienia, a rozwojem organizmu, odpornością i zapadalnością na choroby oraz długością życia człowieka. Zasadniczą rolę w zapobieganiu chorobom cywilizacyjnym odgrywa zmiana stylu życia, a zwłaszcza poprawa zwyczajów żywieniowych.
Już nawet niewielkie zmniejszenie spożycia soli i tłuszczów nasyconych, które zwiększają ciśnienie krwi i stężenie cholesterolu, może mieć istotny wpływ na zmniejszenie ryzyka chorób układu krążenia i otyłości, a zwiększenie spożycia owoców i warzyw o jedną do dwóch porcji dziennie może zmniejszać to ryzyko nawet o 30%
W miarę starzenia się organizmu obniża się zapotrzebowanie na energię, na składniki odżywcze zaś często się nie zmienia, choć również na niektóre nawet wzrasta. Odpowiednio dobrana dieta osoby starszej powinna uwzględniać dużą zawartość składników odżywczych przy kaloryczności odpowiedniej dla wieku i aktywności fizycznej.
Główne źródło energii w diecie osób starszych powinny stanowić węglowodany. Ich znaczną część powinny stanowić węglowodany złożone, zawarte głównie w produktach zbożowych pełnego przemiału i warzywach.
Istotnym źródłem energii obok węglowodanów jest tłuszcz. Zaleca się również zmniejszenie jego zawartości w diecie. Ważny jest udział kwasów tłuszczowych wielonienasyconych, zwłaszcza z rodziny omega‑3 i 6. Osobom starszym zaleca się codzienne spożycie 2–3 porcji produktów mlecznych. Powinny wybierać mleko i napoje mleczne o mniejszej zawartości tłuszczu, chude lub półtłuste sery twarogowe, a rzadziej spożywać sery podpuszczkowe. Z produktów mięsnych najlepiej spożywać chude mięso drobiowe, bez skóry. Należy ograniczać ilość spożywanego mięsa czerwonego (wieprzowiny, wołowiny), jak również mięsa przetworzonego (wędliny, konserwy). Zaleca się włączyć do diety ryby, zwłaszcza morskie.
Jak podkreśla dietetyk Paulina Dobrowolska, aby zapewnić organizmowi dietę bogatą we wszystkie składniki odżywcze, należy dbać o urozmaicanie pożywienia. Podstawą diety powinny być warzywa i owoce, które należy spożywać nie tylko w większych ilościach, lecz także możliwie często. Wśród produktów z tej grupy powinny przeważać warzywa, szczególnie w diecie osób z nadwagą lub otyłością. Czasem u osób starszych mogą występować problemy z trawieniem lub pogryzieniem surowych warzyw i owoców. W takich przypadkach częściej można spożywać te produkty ugotowane, rozdrobnione, przetarte, a także w postaci soku.
Osoby starsze są szczególnie narażone na niedobór wody w organizmie, dlatego powinny pamiętać o regularnym jej piciu. Zaleca się, żeby codziennie wypijać przynajmniej 1,5 litra wody. Polecane są również soki, zwłaszcza warzywne, oraz napoje mleczne. W prewencji chorób degeneracyjnych istotne znaczenie ma herbata i kawa. Napoje te mogą być spożywane przez osoby starsze, jeśli ich picie nie powoduje żadnych dolegliwości bądź pogorszenia samopoczucia.
Aktywność fizyczna, nawet rozpoczęta w starszym wieku i adekwatnie do zdrowia poprawia ogólne samopoczucie, zmniejsza ryzyko zachorowania na choroby: cukrzyca, nadciśnienie, choroba wieńcowa, przeciwdziała miażdżycy i osteoporozie oraz w dużym stopniu ułatwia walkę z otyłością i stresem. Regularna aktywność ruchowa jest wskazana u osób w każdym wieku, nawet u osób powyżej 80–85 roku życia. Powinna ona oddziaływać na trzy podstawowe elementy sprawności fizycznej: poprawiać wydolność tlenową, wzmacniać siłę mięśni oraz poprawiać gibkość, równowagę i koordynację ruchów. Oczywiście, dobór aktywności ruchowej jest w ogromnym stopniu indywidualny. Zależy on przede wszystkim od stanu zdrowia danej osoby oraz od stopnia sprawności fizycznej.
Regularne spożywanie 5 posiłków w ciągu dnia powoduje, że organizm, który przyzwyczaja się do ciągłego dostarczania odpowiedniej dawki energii i składników odżywczych, potrafi nimi racjonalnie gospodarować. Spożywanie posiłków nie rzadziej niż co 3–4 godziny powoduje, że organizm nie musi nastawiać się na dłuższe okresy głodu i nadmiernie gromadzić zapasów. Każdy z pacjentów Pani Pauliny Dobrowolskiej spożywa wspomniane 5 posiłków i stosuje się do wyznaczonych zaleceń, u wszystkich nastąpiła redukcja tkanki tłuszczowej, poprawa wyników laboratoryjnych oraz ogólnego samopoczucia. Należy pamiętać, że nigdy nie jest za późno aby zmienić swoje nawyki żywieniowe.
mgr Paulina Dobrowolska
dietetyk, psychodietetyk