ŚRÓD­MIEJ­SKA TRA­SA TURY­STYCZ­NA w Jele­niej Górze

Na tra­sie tury­stycz­nej bie­gną­cej uli­ca­mi Jele­niej Góry znaj­du­ją się wpi­sa­ne od wie­lu lat w histo­rię mia­sta zabyt­ki, któ­re tak­że współ­cze­śnie peł­nią tutaj zna­czą­ce funk­cje spo­łecz­ne, reli­gij­ne i kul­tu­ral­ne. Wszyst­kie te obiek­ty dostęp­ne są w dużej czę­ści dla tury­stów nie­peł­no­spraw­nych, a dotar­cie do nich i zwie­dze­nie zaj­mu­je zwie­dza­ją­cym prze­cięt­nie oko­ło trzy godzi­ny nie­for­sow­ne­go spaceru.

Naszą wyciecz­kę zaczy­na­my od naj­więk­szej jele­nio­gór­skiej świą­ty­ni, czy­li od Kościo­ła Pod­wyż­sze­nia Krzy­ża Świę­te­go zbu­do­wa­ne­go w latach 1709 – 1718 jako świą­ty­nia ewan­ge­lic­ka według pla­nów i pod kie­row­nic­twem Mar­ti­na Frant­za, zna­ne­go legnic­kie­go archi­tek­ta. Zgod­nie z wyma­ga­nia­mi zle­ce­nio­daw­ców kościół miał łączyć ślą­ską tra­dy­cję budo­wy kościo­łów Poko­ju z roz­ma­chem i monu­men­tal­no­ścią pro­te­stanc­kie­go kościo­ła św. Kata­rzy­ny w Sztok­hol­mie. Gmi­na ewan­ge­lic­ka funk­cjo­no­wa­ła w Jele­niej Górze do roku 1947. Dzie­sięć lat póĄ­niej świą­ty­nia prze­ka­za­na zosta­ła para­fii kato­lic­kiej dzia­ła­jąc przez wie­le lat jako kościół gar­ni­zo­no­wy, zaspo­ka­ja­ją­cy potrze­by reli­gij­ne nie tyl­ko lud­no­ści cywil­nej ale tak­że jed­no­stek woj­sko­wych sta­cjo­nu­ją­cych w Jele­niej Górze. Kościół impo­nu­je roz­mia­ra­mi — może w nim zasiąść ponad 4000 osób, a przy­naj­mniej dru­gie tyle zmie­ści się tutaj na stojąco.

Dla wni­kli­wych tury­stów inte­re­su­ją­ce może być nie tyl­ko wspa­nia­łe i prze­bo­ga­te wnę­trze świą­ty­ni. Ota­cza­ją­cy kościół park, to teren daw­ne­go cmen­ta­rza, zamknię­te­go pod koniec XIX w. Pozo­sta­ły po nim wspa­nia­łe baro­ko­we kapli­ce nagrob­ne z lat 1716–1770, wznie­sio­ne dla rodzin naj­bo­gat­szych jele­nio­gór­skich mieszczan.

Idąc uli­cą 1 Maja w kie­run­ku cen­trum mia­sta docie­ra­my po nie­dłu­giej chwi­li do cer­kwi pod wezwa­niem Świę­tych Pio­tra i Paw­ła. Jesz­cze przed rokiem1453 wznie­sio­no w tym miej­scu zwa­nym przed­mie­ściem woja­now­skim kato­lic­ką kapli­cę Naj­święt­szej Marii Pan­ny. W roku 1634 jak całe mia­sto, padła ona ofia­rą poża­ru, a jej szcząt­ki wyko­rzy­sta­no wkrót­ce do budo­wy umoc­nień. Po woj­nie trzy­dzie­sto­let­niej wier­ni wznie­śli tutaj drew­nia­ny krzyż. Obec­ny kościół zbu­do­wa­no w latach 1737–1738 i poświę­co­no ponow­nie Naj­święt­szej Marii Pan­nie. W roku 1925 świą­ty­nia prze­ję­ta zosta­ła przez wła­dze miej­skie i peł­ni­ła rolę swe­go rodza­ju gale­rii. Para­fia pra­wo­sław­na prze­ję­ła kośció­łek w roku 1948 i wypo­sa­ży­ła go w Iko­no­stas spro­wa­dzo­ny aż z Lubelsz­czy­zny. Czte­ry lata póĄ­niej, w roku 1952 kapli­cę wyświę­co­no na cer­kiew pod wezwa­niem Świę­tych Apo­sto­łów Pio­tra i Pawła.

Kapli­ca jest budow­lą baro­ko­wą, usta­wio­ną na pla­nie pro­sto­ką­ta zakoń­czo­ne­go od wscho­du trój­bocz­nie. Nad wej­ściem znaj­du­je się ośmio­bocz­na wie­ża z cebu­la­stym heł­mem. Drzwi ota­cza baro­ko­wy por­tal zwień­czo­ny gru­pą figu­ral­ną z posta­cią Mat­ki Boskiej Assun­ta, ado­ro­wa­nej przez anio­ły i put­ta. W pół­noc­ną ścia­nę kapli­cy wmu­ro­wa­no pod­czas budo­wy dwa śre­dnio­wiecz­ne krzy­że pokutne.

Idąc dalej uli­cą 1 Maja docie­ra­my do kolej­nych jele­nio­gór­skich zabyt­ków – Bra­my Woja­now­skiej i Kapli­cy Świę­tej Anny umiesz­czo­nej w śre­dnio­wiecz­nej, waż­nej dla ówcze­snej obron­no­ści mia­sta bastei, grun­tow­nie prze­bu­do­wa­nej w roku 1514. Po znisz­cze­niach woj­ny trzy­dzie­sto­let­niej kapli­cę odbu­do­wa­no. Z tego okre­su pocho­dzi jej baro­ko­wy wystrój. Bra­ma Woja­now­ska sta­ła u wylo­tu dzi­siej­szej uli­cy Marii Konop­nic­kiej. Wybu­rzo­no ją w roku 1755. Rok póĄ­niej posta­wio­no w tym miej­scu baro­ko­wą fur­tę bram­ną speł­nia­ją­cą funk­cje rogat­ko­wo – porząd­ko­we. W dru­giej poło­wie XIX wie­ku obiekt roze­bra­no i prze­nie­sio­no do koszar woj­sko­wych. W roku 1998 bra­ma po reno­wa­cji powró­ci­ła w pobli­że sta­re­go miejsca.

Spa­ce­ru­jąc uli­cą Marii Konop­nic­kiej docho­dzi­my po chwi­li do naj­star­szej jele­nio­gór­skiej świą­ty­ni, kościo­ła pod wezwa­niem Świę­tych Era­zma i Pan­kra­ce­go, któ­re­mu nada­no nie­daw­no tytuł Bazy­li­ki Mniej­szej. Począt­ki zabyt­ku dato­wa­ne są na XIII wiek, kie­dy drew­nia­ny kościół poświę­co­no dwóm wcze­sno­chrze­ści­jań­skim męczen­ni­kom. Świą­ty­nię, któ­ra spło­nę­ła w roku 1303 odbu­do­wa­no wkrót­ce potem z kamie­nia. Kościół rene­san­so­wą for­mę otrzy­mał po kolej­nym poża­rze i odbu­do­wie w roku 1549. Ołtarz pocho­dzi z począt­ku XVIII wie­ku. To wyjąt­ko­we dzie­ło jest autor­stwa Nor­we­ga Toma­sza Weis­feld­ta. Na zewnątrz świą­ty­ni umiesz­czo­no licz­ne epi­ta­fia rene­san­so­we i barokowe.

W pobli­żu kościo­ła pod wezwa­niem Świę­tych Era­zma i Pan­kra­ce­go podzi­wiać moż­na reszt­ki murów obron­nych, któ­rych podwój­nym krę­giem Jele­nia Góra oto­czo­na była praw­do­po­dob­nie od począt­ków swe­go ist­nie­nia , a na pew­no od wie­ku XIV. Niż­szy mur zewnętrz­ny stał nad suchą fosą, zaś mur wewnętrz­ny wzmoc­nio­ny był 36 baste­ja­mi. Trzy bra­my miej­skie posia­da­ły wła­sne wie­że, bastio­ny i bar­ba­ka­ny. Głów­ne umoc­nie­nia się­ga­ły oko­ło 8 metrów wyso­ko­ści, a ich gru­bość w koro­nie wyno­si­ła 1,5 metra. Mury miej­skie stra­ci­ły na zna­cze­niu w XVIII wie­ku na sku­tek inten­syw­ne­go roz­wo­ju mia­sta i zmia­nie tech­nik oblęż­ni­czych. Osta­tecz­ną decy­zję o ich roz­biór­ce pod­ję­to w roku 1862. Do dziś z wie­lu obron­nych for­ty­fi­ka­cji zacho­wa­ły się tyl­ko frag­men­ty tych obwarowań.

Ostat­nim zabyt­kiem w pro­gra­mie zwie­dza­nia jest rynek miej­ski zwa­ny obec­nie Pla­cem Ratu­szo­wym. Rynek sta­re­go mia­sta, oto­czo­ny jest z czte­rech stron pięk­ny­mi baro­ko­wy­mi i roko­ko­wy­mi kamie­nicz­ka­mi pod­cie­nio­wy­mi z XVII i XVIII wie­ku . Jest to jedy­na na Dol­nym Ślą­sku zacho­wa­na w peł­ni tego typu zabu­do­wa, będą­ca ozdo­bą i wyróż­ni­kiem Jele­niej Góry.

Obec­ny jele­nio­gór­ski ratusz pocho­dzi z lat 1747 – 1749, a wznie­sio­ny został w sty­lu kla­sy­cy­stycz­nym po zawa­le­niu się poprzed­niej budow­li. Oko­ło roku 1910 budy­nek ratu­sza połą­czo­no z sąsied­ni­mi kamie­ni­ca­mi zaadop­to­wa­ny­mi na potrze­by magi­stra­tu. W śre­dnio­wie­czu słu­ży­ły one jako apte­ka, gar­kuch­nia i ławy chle­bo­we. W roku 2000 w pierw­szej z tych kamie­ni­czek odkry­to stud­nię o głę­bo­ko­ści 20 m. War­to wie­dzieć, że w daw­nych cza­sach w jele­nio­gór­skim ratu­szu stał drew­nia­ny posąg Bole­sła­wa Krzy­wo­uste­go w sza­tach królewskich.

Rze­Ą­ba jele­nio­gór­skie­go Nep­tu­na, wyko­na­na z pia­skow­ca w XVIII wie­ku, pier­wot­nie zdo­bi­ła jed­ną z wie­lu rezy­den­cji patry­cju­szow­skich. Na ryn­ku sta­nę­ła dopie­ro w pierw­szej poło­wie XIX wie­ku. Mia­ła zaświad­czać o daw­nych han­dlo­wych związ­kach Jele­niej Góry z kra­ja­mi zamor­ski­mi, do któ­rych wysy­ła­no pro­du­ko­wa­ne w mie­ście i oko­licz­nych wio­skach płót­no. Postać Nep­tu­na usta­wio­no na coko­le w miej­scu daw­nej stud­ni. W latach 70-tych XX wie­ku wyko­na­no cał­kiem nowy cokół, a w poło­wie lat 90-tych prze­pro­wa­dzo­no pra­ce kon­ser­wa­cyj­ne samej rzeĄby.

We wrze­śniu 2008 roku na ryn­ku jele­nio­gór­skim, przy ścia­nie tzw. Sied­miu Domów, sta­nął pomnik upa­mięt­nia­ją­cy 900-lecie zało­że­nia mia­sta przez Bole­sła­wa Krzy­wo­uste­go. Na obe­li­sku z czer­wo­ne­go gra­ni­tu osa­dzo­na jest gło­wa dorod­ne­go jele­nia z poro­żem. Jeleń jest bowiem sym­bo­lem mia­sta i wystę­pu­je w her­bie Jele­niej Góry od kil­ku­set lat. Dru­ga rze­Ą­ba małe­go jelon­ka sta­nę­ła na skwe­rze przy ul. 1 Maja.

TADE­USZ SIWEK