Definicja choroby
Chłoniaki są to choroby układu chłonnego, polegające na niekontrolowanym rozroście zmienionych nowotworowo limfocytów. Do najczęściej występujących chłoniaków należy chłoniak Hodgkina, chłoniak rozlany z dużych komórek B, chłoniak grudkowy, przewlekła białaczka limfocytowa i szpiczak plazmocytowy.
Epidemiologia
W Europie, liczba nowych zachorowań na nowotwory układu krwiotwórczego (chłoniaki, białaczki, szpiczak) wyniosła w 2005 r. ok. 230 000, w Polsce – prawdopodobnie ponad 6 000, co stanowi ok. 8% zarejestrowanych zachorowań na wszystkie nowotwory. Chłoniaki występują w każdym wieku, najczęściej w 6–7 dekadzie życia. Stale poprawia się skuteczność leczenia chłoniaków. W 2005 szacowane przeżycie 5‑letnie chorych na chłoniaka Hodgkina wyniosło ponad 80%, a chorych na chłoniaki inne niż Hodgkina – blisko 70%.
Rozpoznanie
Najczęstszym objawem początkowym chłoniaka jest powiększenie jednego lub kilku węzłów chłonnych, ale w 30–50% przypadków choroba może rozpoczynać się w umiejscowieniach pozawęzłowych, takich jak żołądek, migdałek, szpik kostny, jelito, jądro, jajnik, mózgowie, skóra. Chłoniak może również objawiać się podwyższeniem liczby białych krwinek we krwi, czyli białaczką. Na początku choroby mogą nie występować żadne alarmujące dolegliwości. Objawy – o ile występują, są zwykle niespecyficzne: guzowate powiększenie węzła chłonnego lub guz w jakimkolwiek umiejscowieniu. Uporczywy, suchy kaszel, duszność, obrzęk na szyi mogą wskazywać na guz śródpiersia. Na rozwój chłoniaka w żołądku lub jelicie może wskazywać przewlekły dyskomfort w jamie brzusznej lub zmiana rytmu wypróżnień. Do objawów związanych z niektórymi chłoniakami należy gorączka ponad 38 stopni — jeżeli nie jest spowodowana infekcją, szybkie chudnięcie, obfite poty nocne. Aby rozpoznanie chłoniaka było możliwe, konieczne jest chirurgiczne pobranie węzła chłonnego lub innej nieprawidłowej tkanki do badania patomorfologicznego. W wyjątkowych przypadkach jest możliwe rozpoznanie na podstawie pobrania materiału tkankowego metodą punkcji cienkoigłowej.
Metody leczenia
Zasadniczą metoda leczenia chłoniaków jest chemioterapia, metoda stosowana z powodzeniem od blisko 40 lat i stale udoskonalana. Polega ona na cyklicznym powtarzaniu dawek kilku cytostatyków, tj. leków uszkadzających zdolność komórek nowotworowych do podziału i do syntezy białek, a w konsekwencji do ich obumarcia. Chemioterapia umożliwia trwałe wyleczenie znacznej części chorych na chłoniaka Hodgkina i chłoniaki agresywne z dużych komórek B. Metodą uzupełniającą efekt leczniczy chemioterapii jest w niektórych przypadkach radioterapia, czyli napromienianie wiązką zewnętrzną promieniowania jonizującego okolic, w których znajdowały się zmiany chorobowe. Zarówno chemio- jak i radioterapia wiążą się z działaniami ubocznymi, wynikającymi z nieuchronnego — zwykle przemijającego, uszkodzenia zdrowych tkanek, przede wszystkim szpiku i błon śluzowych. W ostatnich latach wprowadzono do leczenia chorych na chłoniaki przeciwciało monoklonalne skierowane przeciwko limfocytom B, które obecnie jest stosowane łącznie z chemioterapią i dzięki któremu skuteczność leczenia wzrosła o ok. 20% bez zwiększenia toksyczności tego leczenia.
Obecnie trwają zaawansowane badania kliniczne nad podobnym przeciwciałem, które jest sprzężone z izotopem promieniotwórczym. Przeciwciało dostarcza wiązkę promieniowania bezpośrednio w pobliże komórek nowotworowych i umożliwia napromienianie bardziej selektywne niż w przypadku stosowania źródeł zewnętrznych promieniowania. Wiele innych leków działających selektywnie na komórki chłoniaka, opracowanych na podstawie nowej wiedzy o mechanizmach molekularnych powstawania choroby, jest w zaawansowanej fazie badań klinicznych i w przyszłości zapewne wzbogaci arsenał skutecznych leków. Dlatego też jest niezwykle ważne, aby pacjenci mieli możliwość uczestniczenia w tych badaniach w jak najszerszym zakresie.
Doc. dr hab. med. Jan Walewski