URA­ZY RDZE­NIA KRĘGOWEGO

Rdzeń krę­go­wy to część ośrod­ko­we­go ukła­du ner­wo­we­go, któ­ry wraz z mózgiem kon­tro­lu­je aktyw­ność orga­ni­zmu, w tym ruch i zacho­wa­nia. Rdzeń krę­go­wy sta­no­wi istot­ne ogni­wo mię­dzy mózgiem a resz­tą cia­ła — jeże­li rdzeń krę­go­wy jest uszko­dzo­ny, czu­cie oraz umie­jęt­ność poru­sza­nia się mogą być zabu­rzo­ne lub cał­ko­wi­cie utra­co­ne. Rdzeń krę­go­wy jest chro­nio­ny przez kości krę­go­słu­pa i amor­ty­zo­wa­ny przez kla­row­ny płyn zwa­ny pły­nem mózgo­wo-rdze­nio­wym. Ner­wy wcho­dzą i wycho­dzą z rdze­nia krę­go­we­go na róż­nych jego pozio­mach, by kon­tro­lo­wać inne czę­ści ciała.



       Pod poję­ciem “ura­zu rdze­nia krę­go­we­go” kry­je się każ­de uszko­dze­nie cią­gło­ści ner­wów rdze­nia. Przy­czy­ną takie­go uszko­dze­nia może być uraz lub inne czyn­ni­ki zwią­za­ne ze scho­rze­nia­mi. Uszko­dze­nia ura­zo­we są naj­czę­ściej następ­stwem wypad­ków komu­ni­ka­cyj­nych, wypad­ków w pra­cy lub w domu a tak­że w trak­cie upra­wia­nia spor­tu (np. skok do wody, jaz­da kon­na, gim­na­sty­ka, moto­cross, jaz­da na nar­tach, upa­dek z wyso­ko­ści i inne). Uszko­dze­nie powstać może tak­że w wyni­ku nie­za­mie­rzo­ne­go prze­rwa­nia cią­gło­ści rdze­nia krę­go­we­go w trak­cie ope­ra­cji chi­rur­gicz­nej lub następ­stwa cho­ro­by (np. guzów tej oko­li­cy). Naj­czę­ściej ura­zy rdze­nia krę­go­we­go mogą powo­do­wać trwa­łe kalec­two lub utra­tę czu­cia w nie­któ­rych czę­ściach cia­ła poni­żej miej­sca ura­zu. Sto­pień nie­peł­no­spraw­no­ści zale­ży od stop­nia uszko­dze­nia i miej­sca wzdłuż rdze­nia krę­go­we­go, w któ­rym występuje. 

      Uraz rdze­nia krę­go­we­go dzie­li się na czte­ry róż­ne kategorie:

1. Kom­plet­ne uszko­dze­nie: brak zależ­nej od woli umie­jęt­no­ści poru­sza­nia się brak czu­cia poni­żej miej­sca ura­zu.
2. Nie­kom­plet­ne uszko­dze­nie: pewien sto­pień czu­cia poni­żej miej­sca ura­zu (neu­ro­lo­gicz­ne­go) zosta­je zacho­wa­ny.
3. Tetra­ple­gia (quadri­ple­gia): para­liż obej­mu­ją­cy więk­szość cia­ła, w tym wszyst­kie czte­ry koń­czy­ny.
4. Para­ple­gia: peł­ne lub nie­peł­ne pora­że­nie, obej­mu­ją­ce koń­czy­ny dol­ne, a cza­sa­mi inne czę­ści cia­ła (poza koń­czy­na­mi górnymi).

      Im wyż­szy jest poziom uszko­dze­nia rdze­nia krę­go­we­go (tj. im bli­żej mózgu), tym więk­szy jest wpływ tego uszko­dze­nia na spraw­ność rucho­wą i czu­cio­wą, a nie­rzad­ko psy­chicz­ną. Ist­nie­ją znacz­ne róż­ni­ce pomię­dzy cho­ry­mi pod wzglę­dem stop­nia upo­śle­dze­nia spraw­no­ści rucho­wej i czu­cio­wej, zależ­ne od cięż­ko­ści uszko­dze­nia rdze­nia krę­go­we­go (czę­ścio­we­go lub cał­ko­wi­te­go prze­rwa­nia cią­gło­ści szla­ków nerwowych).

      Więk­szość osób z uszko­dze­niem rdze­nia krę­go­we­go nie jest w sta­nie cho­dzić. Ponad­to, mają pro­ble­my z kon­tro­lą nad odda­wa­niem moczu i wypróż­nie­nia­mi (zabu­rze­nie czyn­no­ści pęche­rza moczo­we­go i jelit będą­ce przy­czy­ną nie­trzy­ma­nia, zaka­żeń ukła­du moczo­we­go itp).utrzymywaniem sta­łej tem­pe­ra­tu­ry cia­ła, a tak­że odpo­wied­nie­go ciśnie­nia, jak rów­nież pro­ble­my doty­czą­ce odde­chu i w związ­ku z tym pra­wi­dło­wą mową. Do innych prze­wle­kłych powi­kłań u tych osób nale­ży dys­funk­cja sek­su­al­na, wystę­po­wa­nia odle­żyn, spa­stycz­ność, ból i oste­opo­ro­za. Roko­wa­nie w tych przy­pad­kach jest nie­pew­ne w odnie­sie­niu do prze­ży­cia, a złe w sen­sie popra­wy neurologicznej.

      Obser­wa­cje i doświad­cze­nia leka­rzy wska­zu­ją jed­nak na moż­li­wość uzy­ska­nia w wie­lu przy­pad­kach znacz­nej popra­wy neu­ro­lo­gicz­nej, funk­cjo­nal­nej. Oczy­wi­ście jest to moż­li­we pod warun­kiem roz­po­czę­cia wcze­sne­go i wła­ści­we­go lecze­nia, uwzględ­nia­ją­ce­go inten­syw­ne lecze­nie uspraw­nia­ją­ce. Szan­se na istot­ną popra­wę neu­ro­lo­gicz­ną i funk­cjo­nal­ną są znacz­nie więk­sze u cho­rych z obja­wem nie­cał­ko­wi­te­go uszko­dze­nia rdze­nia (z zacho­wa­nym choć­by śla­do­wo czu­ciem głę­bo­kim w sto­pach), szcze­gól­nie para­ple­gi­ków. Jed­nak­że nawet w gru­pie cho­rych z peł­ny­mi obja­wa­mi pora­że­nia czte­ro-koń­czy­no­we­go (tetra­ple­gi­ków) stwier­dza­ny­mi przy przy­ję­ciu do szpi­ta­la zda­rza­ją się przy­pad­ki wyraź­nej popra­wy neu­ro­lo­gicz­nej i funkcjonalnej.

      W postę­po­wa­niu pie­lę­gna­cyj­nym i reha­bi­li­ta­cji cho­rych z uszko­dze­niem rdze­nia krę­go­we­go nie­wąt­pli­wym utrud­nie­niem jest spa­stycz­ność, któ­ra prze­ja­wia się­spa­zmem, czy­li prze­dłu­żo­nym, nie­kon­tro­lo­wa­nym , nad­mier­nym skur­czem mię­śni szkie­le­to­wych oraz pato­lo­gicz­ną, wygó­ro­wa­ną odpo­wie­dzią na wszyst­kie for­my sty­mu­la­cji doty­ko­wej oraz bólo­wej. Następ­nie poja­wia się zwięk­sze­nie i znacz­ne roz­prze­strze­nia­nie skur­czu mię­śnio­we­go w odpo­wie­dzi na roz­cią­ga­nie. Kli­nicz­nie obja­wia się to wygó­ro­wa­niem odru­chów, zro­stem opo­ru mię­śni przy wyko­ny­wa­niu ruchu bier­ne­go z towa­rzy­szą­cym zabu­rze­niem uner­wie­nia recyprokalnego.

      Jed­nym z więk­szych pro­ble­mów pie­lę­gna­cyj­nych zarów­no oddzia­łów szpi­tal­nych, zaj­mu­ją­cych się lecze­niem pacjen­tów po ura­zach krę­go­słu­pa i rdze­nia krę­go­we­go, jak i w opie­ce nad tymi pacjen­ta­mi w warun­kach domo­wych, są odle­ży­ny. Poja­wia­ją się szcze­gól­nie u cho­rych w bar­dzo złym sta­nie ogól­nym, wynisz­czo­nych, dłu­go leżą­cych, a takżw u osób w pode­szłym wie­ku. Pod­kre­ślić nale­ży, że dys­funk­cja narzą­du ruchu, zabu­rze­nie czu­cia i czyn­no­ści zwie­ra­czy, wil­goć i brak odpo­wied­niej pro­fi­lak­ty­ki stwa­rza­ją ide­al­ne warun­ki dla powsta­nia odle­żyn. Istot­nym jest, że okres lecze­nia odle­żyn w spo­sób zna­czą­cy ogra­ni­cza, a nawet unie­moż­li­wia pro­wa­dze­nie aktyw­nej reha­bi­li­ta­cji a to z kolei powo­du­je wydłu­że­nie okre­su lecze­nia. Z medycz­ne­go punk­tu widze­nia odle­ży­na to ina­czej miej­sco­wa mar­twi­ca tka­nek, powsta­ła na sku­tek zamknię­cia krą­że­nia z powo­du bez­po­śred­nie­go uci­sku naczy­nia krwio­no­śne­go, zwy­kle cho­ro­bo­wo zmie­nio­ne­go — pozba­wio­ne­go moż­li­wo­ści skur­czów i roz­kur­czów mię­śniów­ki mię­dzy leżą­cą głę­biej kością a poście­lą lub odzie­żą cho­re­go. Ucisk taki, trwa­ją­cy dłu­żej niż 2–3 godzi­ny, powo­du­je nie­od­wra­cal­ne zmia­ny pod posta­cią mar­twi­cy suchej lub roz­pływ­nej, w zależ­no­ści od tka­nek, w któ­rych powsta­je. Teo­re­tycz­nie odle­ży­na może powstać u zdro­we­go czło­wie­ka, po dłu­go­trwa­łym uci­sku na okre­ślo­ny punkt cia­ła — jed­nak­że oso­ba zdro­wa, po pew­nym cza­sie miej­sco­we­go nie­do­krwie­nia, zaczy­na odczu­wać nie­zno­śny ból. Zmu­sza to ją do usu­nię­cia uci­ska­ją­ce­go przed­mio­tu lub zmia­ny pozy­cji. Cho­ry z ura­zem rdze­nia krę­go­we­go bólu takie­go nie odczu­wa. Odle­ży­na to nie tyl­ko trud­no goją­ca się rana, to tak­że przy­czy­na  poważ­nych powi­kłań: odwod­nie­nia, zabu­rzeń elek­tro­li­to­wych, zapa­le­nia kości, posocz­ni­cy (czy­li uogól­nio­ne­go zaka­że­nia). Nie­kie­dy odle­ży­ny mogą być przy­czy­ną śmierci.

Opra­co­wał: Wal­de­mar Wiśniewski