Jak powszechnie wiadomo sytuacja osób niepełnosprawnych w Polsce nie jest łatwa. Od lat 90-tych XX wieku podejmowane są rozmaite działania i wysiłki w celu poprawy jakości życia tej niezwykle licznej grupy społecznej, do której należy obecnie ponad 4 mln osób.
Stanowi ona przedmiot zainteresowania władz zarówno centralnych, jak i lokalnych. Rezultatem wielu badań, analiz i opracowań dotyczących aktualnej sytuacji i problemów osób niepełnosprawnych jest pierwsza w Polsce rządowa Strategia na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2020 – 2030, nad którą pierwsze prace rozpoczęto pod koniec 2016 roku, zaś oficjalna data jej powstania to 21 maja 2020 rok. Została ona ujęta w Strategii na rzecz Odpowiedzialnego Rozwoju (SOR), w której przedstawiony jest model zrównoważonego społecznie rozwoju przy udziale wszystkich grup społecznych.
Głównym celem Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami jest włączenie tej grupy ludności w życie społeczne i zawodowe na równi z innymi. Istotnym celem jest również wcielanie w życie postanowień Konwencji o prawach osób niepełnosprawnych (Dz. U. z 2012 r. poz. 1169, z późn. zm.), którą Polska ratyfikowała 25 października 2012 roku. Konwencja ta przewiduje zmianę podejścia do osób niepełnosprawnych z modelu medycznego, według którego są one postrzegane przez pewne ograniczenia fizyczne lub psychiczne, na model oparty na prawach człowieka, zgodnie z którym niepełnosprawnym trzeba zagwarantować wszelkie prawa tak, aby mogli funkcjonować w społeczeństwie na równi ze wszystkimi obywatelami.
W Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami przedstawiony jest opis realnej sytuacji osób niepełnosprawnych w Polsce, m.in. trudności życiowe kobiet, np. w zdobyciu zatrudnienia; bariery napotykane przez dzieci np. utrudniony dostęp do placówek integracyjnych, dyskryminacja przez otoczenie; większe ubóstwo rodzin, których członkiem jest co najmniej jedna osoba niepełnosprawna, niż rodzin złożonych z osób zdrowych, co wynika głównie z bardzo niskich świadczeń rentowych i pielęgnacyjnych oraz problemów na rynku pracy; czy choćby trudności mieszkańców wsi i małych miast związane np. z brakiem dostępności do usług medycznych, prawnych i edukacyjnych.
Obok ukazanej niełatwej bieżącej sytuacji osób niepełnosprawnych Strategia przedstawia aktualne rozwiązania stosowane w praktyce oraz opracowane na podstawie istniejących realiów, badań statystycznych i analiz konkretne plany i działania, które będą realizowane zarówno na szczeblu centralnym, jak i lokalnym, przy włączeniu stowarzyszeń zrzeszających określone grupy społeczne, a także organizacji pozarządowych. Realizacja zamierzonych działań będzie finansowana z budżetu państwa, z funduszy samorządowych oraz z dotacji pochodzących z Unii Europejskiej. Owe inicjatywy będą dotyczyć wszystkich aspektów życia społecznego. W niniejszej Strategii działania te zostały podzielone na osiem ściśle ze sobą powiązanych priorytetów:
- niezależne życie,
- dostępność,
- edukacja,
- praca,
- zabezpieczenie społeczne,
- zdrowie,
- budowanie świadomości,
- koordynacja.
W ramach priorytetu „niezależne życie” planowane są działania polegające na zastosowaniu instrumentów rehabilitacji społecznej w celu zagwarantowania osobom niepełnosprawnym niezależności i bezpieczeństwa oraz czynnego uczestnictwa w życiu społecznym. Celem rehabilitacji społecznej jest wykształcenie u tych osób zaradności (np. przez terapię zajęciową), samodzielności w wypełnianiu funkcji społecznych, motywowanie ich do aktywności, likwidacja wszelkich barier (np. architektonicznych, technicznych, transportowych), które utrudniają wzajemną komunikację międzyludzką, a także kształtowanie w społeczeństwie określonych zachowań przyjaznych integracji z niepełnosprawnymi.
Priorytet „dostępność” obejmuje inicjatywy mające na celu umożliwienie osobom niepełnosprawnym dostępu do wszelkich obiektów przestrzeni publicznej (np. podjazdy i windy w budynkach mieszkalnych i instytucjach, zatrudnianie osób znających język migowy, komunikaty głosowe i dźwiękowe dla osób niewidomych, np. przy przejściach dla pieszych), co daje szansę pełnego korzystania przez te osoby z praw obywatelskich i sprzyja ich niezależności.
Z powyższymi priorytetami skorelowany jest priorytet „edukacja”, w obrębie którego planowane są działania umożliwiające niepełnosprawnym szerszy dostęp do przedszkoli, szkół i innych placówek edukacyjnych, a także inicjatywy na rzecz integracji uczniów i studentów niepełnosprawnych z otaczającym środowiskiem. Wszystkie te działania sprzyjają usamodzielnieniu się i podniesieniu samooceny osób z niepełnosprawnościami, zaś zdobyte wykształcenie i kwalifikacje to szansa na zatrudnienie, które wspierane jest w Strategii przez szereg działań w ramach priorytetu „praca”.
Przewiduje on wiele inicjatyw prowadzących do wzrostu aktywności zawodowej osób niepełnosprawnych poprzez wspieranie tworzenia dla nich stanowisk pracy za sprawą m.in. dotacji i subwencji dla pracodawców zatrudniających osoby z niepełnosprawnościami, likwidację wszelkich barier utrudniających dostęp do miejsca zatrudnienia, szkolenia dla pracodawców dotyczące tematyki niepełnosprawności.
Kolejny priorytet to „zabezpieczenie społeczne”, którego celem jest polepszenie trudnej sytuacji materialnej osób niepełnosprawnych, poprzez m.in. planowaną podwyżkę świadczeń rentowych i zasiłków pielęgnacyjnego i opiekuńczego, zniesienie tzw. pułapki rentowej, która bardzo krzywdzi i dyskryminuje osoby pobierające rentę socjalną, ponieważ nie mogą przekroczyć ustalonego limitu dochodu, gdyż w przypadku przekroczenia choćby o złotówkę muszą zwracać ZUS-owi całą kwotę świadczenia rentowego. W celu polepszenia komfortu życia planowane są również ułatwienia dotyczące usług opiekuńczych, zwiększone dotacje na przystosowanie mieszkania do specjalnych wymagań osoby niepełnosprawnej, dotacje do zakupu sprzętu rehabilitacyjnego, czy też dopłaty do turnusów rehabilitacyjnych,
Z priorytetem tym związany jest priorytet „zdrowie”, w obrębie którego planowane są wszelkie działania idące w kierunku polepszenia stanu zdrowia osób niepełnosprawnych poprzez m.in. wymienione wyżej dofinansowania do sprzętu rehabilitacyjnego i turnusów, ale także umożliwienie dostępności do wszelkich świadczeń zdrowotnych, a także m.in. programy edukacyjne mające na celu wczesne wykrycie niepełnosprawności u dzieci i zapobieganie jej pogłębianiu.
Niezwykle ważny priorytet Strategii to „budowanie świadomości”. Jego celem jest przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu i powszechnej wciąż dyskryminacji osób niepełnosprawnych poprzez inicjatywy propagujące integrację i uświadamiające zarówno osoby sprawne, jak i niepełnosprawne, że ktoś kto jest mniej sprawny nie jest mniej wartościowy i mniej inteligentny od ogółu społeczeństwa i ma prawo korzystać z praw obywatelskich na równi z innymi.
Ostatni z priorytetów wymienionych w Strategii to „koordynacja” . Zawarte są w nim inicjatywy zwiększające wzajemną współpracę różnych instytucji m.in. zespołów orzeczniczych, ośrodków pomocy społecznej, urzędów, oddziałów PFRON‑u, placówek edukacyjnych, służby zdrowia i in. w celu ułatwienia funkcjonowania osób niepełnosprawnych w społeczeństwie.
Analizując priorytety Strategii na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2020 – 2030 można stwierdzić, że realizacja zawartych w niej planów i zamierzeń wpłynie istotnie na polepszenie jakości życia osób niepełnosprawnych w najbliższych latach. Jednak biorąc pod uwagę aktualną kryzysową sytuację w Polsce spowodowaną zamrożeniem gospodarki w wyniku obostrzeń rządowych związanych z epidemią koronawirusa realizacja wielu założeń tej niezwykle optymistycznej Strategii może być opóźniona. Toteż przyszłość pokaże czy perspektywy zawarte w Strategii przełożą się w realne działania, czy pozostanie niepełnosprawnym tylko nadzieja.
Całość Strategii zawierającej 192 strony, będącej międzyresortowym opracowaniem rządowym, została przedstawiona do konsultacji społecznej przez Ministra Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej. Jednak szkoda, że na tą konsultację przeznaczono bardzo krótki czas, tj. zaledwie 7 dni!
Strategia na rzecz Osób z Niepełnosprawnościami 2020 – 2030
Opracowała Violetta Grabska