Zakła­dy Zatrud­nie­nia Chro­nio­ne­go potrzeb­ne od zaraz!

Za PFRON Watch­dog przy­ta­cza­my obszer­ne frag­men­ty doty­czą­ce chro­nio­ne­go ryn­ku pracy. 

Jak zachę­cić naj­cię­żej poszko­do­wa­ne, bier­ne zawo­do­wo oso­by z nie­peł­no­spraw­no­ścią do pod­ję­cia pra­cy? Odpo­wiedź wyda­je się oczy­wi­sta. Trze­ba roz­wi­nąć i wzmoc­nić ich zdol­ność do zatrud­nie­nia. Pod­nieść kwa­li­fi­ka­cje i kom­pe­ten­cje. Zwięk­szyć poczu­cie wła­snej war­to­ści. Wzmoc­nić zdol­ność do samo­dziel­ne­go życia.

Zde­cy­do­wa­nie więk­sze wysił­ki i nakła­dy nale­ży skie­ro­wać na ich kom­plek­so­wą reha­bi­li­ta­cję tzn. pre­cy­zyj­ną oce­nę sta­nu zdro­wia i funk­cjo­no­wa­nia, reha­bi­li­ta­cję medycz­ną i psy­cho­lo­gicz­ną, pod­no­sze­nie pozio­mu kom­pe­ten­cji spo­łecz­nych i ogólnych.

Zacznij­my od stu­dium przypadków

Przy­pa­dek I 

Ewe­li­na, lat 28, jest oso­bą cho­ru­ją­cą psy­chicz­nie. Od dłuż­sze­go cza­su nie mogła zna­leźć pra­cy. Była więc mode­lo­wym przy­pad­kiem bene­fi­cjen­ta dla sto­wa­rzy­sze­nia, któ­re w ramach pro­gra­mu Unii Euro­pej­skiej wspie­ra nie­peł­no­spraw­nych w poszu­ki­wa­niu pra­cy. Jed­nym z eta­pów pro­jek­tu wspar­cia był staż u pra­co­daw­cy. Ewe­li­na roz­po­czę­ła go na sta­no­wi­sku pra­cow­ni­ka biurowego.

Nie­ste­ty pra­co­daw­ca nie otrzy­mał nie­zbęd­nych infor­ma­cji doty­czą­cych spe­cy­fi­ki jej nie­peł­no­spraw­no­ści. Brak takich infor­ma­cji oka­zał się decy­du­ją­cy dla dal­szych losów stażu.

Pra­co­daw­ca nie­przy­go­to­wa­ny do współ­pra­cy z oso­bą cho­ru­ją­cą psy­chicz­nie, nie­świa­do­mie dopro­wa­dził do sytu­acji, w któ­rej psy­chicz­nie cho­ru­ją­ca sta­żyst­ka, w trze­cim dniu sta­żu przy­szła do nie­go i oświad­czy­ła, że musi się zwol­nić, gdyż od uro­dze­nia cier­pi na depre­sję i nie jest w sta­nie wytrzy­mać psy­chicz­nie uwag kie­ro­wa­nych pod jej adre­sem przez bez­po­śred­nie­go przełożonego.

Przy­pa­dek II

Patryk, lat 30, posia­da orze­cze­nie o nie­peł­no­spraw­no­ści w stop­niu lek­kim. Ma lek­kie upo­śle­dze­nie umy­sło­we. Rów­nież on zna­lazł się na liście sta­ży­stów. Atu­tem Patry­ka był fakt, że ukoń­czył on tech­ni­kum informatyczne.

Nie­ste­ty tak­że w jego przy­pad­ku pra­co­daw­ca nie posia­dał infor­ma­cji zwią­za­nych ze spe­cy­ficz­ny­mi warun­ka­mi funk­cjo­no­wa­nia zawo­do­we­go Patry­ka. Pomi­mo tego, że Patryk był bar­dzo chęt­ny do wyko­ny­wa­nia zle­co­nych mu prac, wyka­zy­wał się aktyw­no­ścią i kre­atyw­no­ścią, nie­ste­ty oka­za­ło się, że cechą funk­cjo­no­wa­nia zawo­do­we­go są w jego przy­pad­ku czę­ste zani­ki pamię­ci. To znacz­nie utrud­nia­ło zapa­mię­ty­wa­nie zakre­su zle­co­nych Patry­ko­wi zadań pra­cow­ni­czych, w kon­se­kwen­cji zmu­sza­ło pra­co­daw­cę do nad­zwy­czaj­nej aktyw­no­ści w przy­po­mi­na­niu Patry­ko­wi zakre­su zadań do wyko­na­nia lub popra­wia­nia źle wyko­na­nych poleceń.

Stwo­rze­nie sys­te­mu zatrud­nie­nia chro­nio­ne­go jest nie­zbęd­ne i pil­nie potrzebne

Przy­to­czo­ne powy­żej auten­tycz­ne przy­kła­dy ilu­stru­ją dość typo­we przy­pad­ki mło­dych osób z nie­peł­no­spraw­no­ścią, któ­re decy­du­ją się na pod­ję­cie pra­cy. Na sku­tek nie­wła­ści­wie reali­zo­wa­ne­go pro­ce­su przy­go­to­wa­nia do zatrud­nie­nia, wysił­ki te koń­czą się czę­sto poraż­ką oso­by nie­peł­no­spraw­nej, a w szer­szym wymia­rze tak­że poraż­ką sys­te­mu reha­bi­li­ta­cji i zatrud­nie­nia osób nie­peł­no­spraw­nych – poraż­ką, któ­ra w znacz­nym stop­niu jest efek­tem bra­ku przy­go­to­wa­nia zarów­no pra­cow­ni­ka, jak i pra­co­daw­cy do radze­nia sobie z taki­mi sytuacjami.

Z myślą o tej gru­pie win­na powstać sieć na nowo zde­fi­nio­wa­nych Zakła­dów Zatrud­nie­nia Chro­nio­ne­go, zorien­to­wa­nych na kom­plek­so­we przy­go­to­wa­nie naj­cię­żej poszko­do­wa­nych osób nie­peł­no­spraw­nych do pod­ję­cia sta­bil­ne­go zatrudnienia.

Przy­go­to­wa­nie to powin­no pole­gać na:

• po pierw­sze – dokład­nym zdia­gno­zo­wa­niu sta­nu zdro­wia, funk­cjo­no­wa­nia i okre­śle­niu posia­da­nych kom­pe­ten­cji i kwa­li­fi­ka­cji zawo­do­wych, a tak­że poten­cja­łu do samo­dziel­ne­go funkcjonowania,
• po dru­gie – budo­wa­niu i roz­wi­ja­niu w pra­cy i poprzez pra­cę zdol­no­ści do peł­nie­nia spo­łecz­nej roli pra­cow­ni­ka, przy­go­to­wa­niu do wyko­ny­wa­nia obo­wiąz­ków uwzględ­nia­ją­cych uwa­run­ko­wa­nia oso­bo­wo­ścio­we, men­tal­ne i zdro­wot­ne oso­by z orze­cze­niem o niepełnosprawności.

Zakład Zatrud­nie­nia Chro­nio­ne­go powi­nien dys­po­no­wać całą gru­pą spe­cja­li­stów (dorad­ca zawo­do­wy, psy­cho­log, dorad­ca ds. reha­bi­li­ta­cji kom­plek­so­wej), posia­dać kon­takt z gru­pą spe­cja­li­stów goto­wych do współ­pra­cy w zakre­sie reali­za­cji pro­ce­su reha­bi­li­ta­cji kom­plek­so­wej. Na bazie doko­na­nej oce­ny zespół spe­cja­li­stów powi­nien przy­go­to­wać, a Zakład Zatrud­nie­nia Chro­nio­ne­go wdro­żyć indy­wi­du­al­ny pro­gram roz­wo­ju zawo­do­we­go (kom­plek­so­we­go) przy­go­to­wu­ją­cy pra­cow­ni­ka z orze­cze­niem o nie­peł­no­spraw­no­ści do pra­cy w inte­gra­cyj­nym środowisku.

Stwo­rze­nie sys­te­mu zatrud­nie­nia chro­nio­ne­go jest nie­zbęd­ne i pil­nie potrzeb­ne. Jak wyni­ka z ana­li­zy danych z PUP-ów, wyczer­pa­ły się tzw. pro­ste zaso­by osób z orze­cze­niem o nie­peł­no­spraw­no­ści goto­wych do pod­ję­cia pra­cy bez koniecz­no­ści grun­tow­ne­go przygotowania.

Więk­szość zare­je­stro­wa­nych osób nie­peł­no­spraw­nych to dłu­go­trwa­le bez­ro­bot­ni posia­da­ją­cy wska­za­nie do spe­cja­li­stycz­nych, a poprzez to kom­plek­so­wych i czę­sto dłu­go­trwa­łych dzia­łań umoż­li­wia­ją­cych im powrót na rynek pra­cy. Ich oso­bi­sta sytu­acja wyma­ga zde­cy­do­wa­nie odmien­ne­go, indy­wi­du­al­ne­go podejścia.

Trze­ba też uzmy­sło­wić sobie fakt, że aby osią­gnąć wzrost wskaź­ni­ka akty­wi­za­cji zawo­do­wej potrzeb­ne są roz­wią­za­nia sys­te­mo­we, choć­by w posta­ci nowe­go sys­te­mu zatrud­nie­nia chro­nio­ne­go. Pro­gra­my pilo­ta­żo­we, cho­ciaż mogą oka­zać się poży­tecz­ne i wpły­nąć na popra­wę sytu­acji, z pew­no­ścią nie przy­nio­są dłu­go­trwa­łe­go efektu.

Powsta­nie takie­go sys­te­mu musi przede wszyst­kim wyni­kać z zało­żeń poli­ty­ki spo­łecz­nej w zakre­sie zabez­pie­cze­nia spo­łecz­ne­go. Pań­stwo musi zro­zu­mieć, że bez sys­te­mu przy­go­to­wu­ją­ce­go oso­by nie­peł­no­spraw­ne do wej­ścia na rynek pra­cy, osią­gnię­cie zna­czą­ce­go wzro­stu wskaź­ni­ka aktyw­no­ści zawo­do­wej osób nie­peł­no­spraw­nych jest nie­re­al­ne. Nie­ste­ty, mimo wie­lo­krot­nych postu­la­tów ze stro­ny spo­łecz­nej, nie widać kon­kret­nych dzia­łań zmie­rza­ją­cych do szyb­kie­go zre­for­mo­wa­nia sys­te­mu zatrud­nie­nia chronionego.

dr Marek Łukom­ski
Plat­for­ma Inte­gra­cji Osób Niepełnosprawnych