UBO­CZE

Ubo­cze, to duża wieś łań­cu­cho­wa, cią­gną­ca się na prze­strze­ni ok. 4,5 km w doli­nie Olszów­ki (dol­na część wsi) oraz bez­i­mien­ne­go, lewe­go jej dopły­wu w Obni­że­niu Lubo­mie­rza, w odle­gło­ści 3 km od Gry­fo­wa Śl. Zabu­do­wa­nia Ubo­cza znaj­du­ją się na wyso­ko­ści 270–350 m n.p.m. We wsi w 2008 r. miesz­ka­ły 1.252 oso­by. Do Ubo­cza przy­na­le­żą zabu­do­wa­nia daw­ne­go pała­cu wła­ści­cie­li wsi zwa­ne Kolo­nią (Kotłem, Pod­zam­czem, Pasiecz­ni­kiem, niem. Kes­sel-Schos­dorf, Spil­ler) znaj­du­ją­ce się przy dro­dze do Rzą­sin, daw­ne­go mająt­ku przy dro­dze do nowej Świd­ni­cy (Ubo­cze Dol­ne, Hele­nów, niem. nie­der Schos­dorf), przy­siół­ków Daj­wór (niem. Wie­sen­schen­ke) i Godzi­sław (Euph­ro­si­nen­thal) w gór­nej czę­ści wsi przy dro­dze z Gry­fo­wa Śl. do Lwów­ka Śl.

Naj­star­sza wzmian­ka o wsi pocho­dzi z ok. 1305 r. Ubo­cze wymie­nia­ne jest w niej jako Safys­dorf. W póź­niej­szych doku­men­tach nazwę wsi zapi­sy­wa­no jako Schof­fdorf Scho­ßdorf, by w koń­cu pozo­sta­ło Schos­dorf. Nie­wy­klu­czo­ne, że nazwa wsi pocho­dzi od nazwi­ska rodu Schoff, jakie nosił żyją­cy w XIV/XV w. Got­sche Schoff, pro­to­pla­sta rodu Schaffgotschów.

Od 1371 r. Ubo­cze było w posia­da­niu rodu von Spil­ler. Już wte­dy wieś była zapew­ne duża sko­ro ist­nie­ją przy­pusz­cze­nia, że podzie­lo­na była na dwie czę­ści, a z cza­sem na czte­ry z oddziel­nym mająt­kiem w każ­dej z nich (Ubo­cze Dol­ne, Środ­ko­we, Gór­ne i Kolo­nia). Głów­ną posia­dło­ścią, przy­naj­mniej od XVII w., była tzw. Kolo­nia (Pasiecz­nik) nazy­wa­na Kes­sel od nazwi­ska ówcze­sne­go jego wła­ści­cie­la. Przy­na­leż­ność poszcze­gól­nych mająt­ków w Ubo­czu zmie­nia­ła się bar­dzo często.

W 1549 r. miej­sco­wy kościół stał się świą­ty­nią pro­te­stanc­ką aż do roku 1654, kie­dy kościół ode­bra­no ewan­ge­li­kom w wyni­ku tzw. reduk­cji kościo­łów pro­te­stanc­kich, co było jed­ną z kon­se­kwen­cji poko­ju west­fal­skie­go koń­czą­ce­go woj­nę trzy­dzie­sto­let­nią. Tuż po zaję­ciu Ślą­ska przez Pru­sy, w 1743 r. obok kościo­ła kato­lic­kie­go wznie­sio­no w Ubo­czu kościół pro­te­stanc­ki ist­nie­ją­cy do 1981 r. W 1804 r. Ubo­cze nawie­dzi­ła wiel­ka powódź. Stra­ty spo­wo­do­wa­ne woj­na­mi napo­le­oń­ski­mi były w Ubo­czu sto­sun­ko­wo mniej­sze niż w innych miej­sco­wo­ściach w oko­li­cy. Od 1840 r. w Ubo­czu powsta­ła gmi­na wyzna­nio­wa sta­ro­lu­te­ran, któ­rzy 8 lat póź­niej wznie­śli dom modlitwy.

Od 1740 r. Ubo­cze znaj­do­wa­ło się krót­ko w rękach Schaf­fgot­schów. W 1743 r. hr. carl Got­thard Schaf­fgotsch sprze­dał więk­szą część wsi rad­cy han­dlo­we­mu Johan­no­wi car­lo­wi Pren­ze­lo­wi z Gry­fo­wa Śl., któ­ry 7 lat póź­niej nabyw­szy mają­tek w Ubo­czu Dol­nym stał się wła­ści­cie­lem całej wsi.

Waż­nym wyda­rze­niem było uru­cho­mie­nie w 1865 r. linii kole­jo­wej z Węgliń­ca do Jele­niej Góry wio­dą­cej przez Ubo­cze. 20 lat póź­niej powsta­ła linia kole­jo­wa z Gry­fo­wa Śl. do Lwów­ka Śl. przez Lubo­mierz. Ich ist­nie­nie przy­czy­ni­ło się do powsta­nia we wsi zakła­dów prze­my­sło­wych. W 1872 r. Wil­helm Roeßler z Gry­fo­wa Śl. nabył mają­tek w Gór­nym Ubo­czu i wybu­do­wał tam mecha­nicz­ną tkal­nię lnu. W cza­sie II woj­ny świa­to­wej w tym miej­scu fir­ma „Argus Werke” z Ber­li­na pro­du­ko­wa­ła czę­ści do rakiet V2 i inną broń. Ponad­to w Ubo­czu (Godzi­sła­wiu) w fabry­ce che­micz­nej Kar­la Koethe­na pro­du­ko­wa­no nawo­zy sztucz­ne. Dzię­ki powsta­niu zakła­dów prze­my­sło­wych Ubo­cze w prze­ci­wień­stwie do innych miej­sco­wo­ści unik­nę­ło spad­ku licz­by lud­no­ści. Fabry­ka nawo­zów czyn­na była rów­nież po woj­nie poważ­nie zanie­czysz­cza­jąc śro­do­wi­sko w okolicy.

Tuż przed woj­ną w Ubo­czu było 347 domów, w któ­rych miesz­ka­ło ok. 2500 osób. Pod­czas woj­ny na tere­nie wsi pra­co­wa­li jeń­cy ze sta­la­gu VIIIA ze Zgo­rzel­ca. Żoł­nie­rze Armii czer­wo­nej wkro­czy­li do Ubo­cza 8 lub 9 maja 1945 r.

W latach 1945–1947 r. wieś nosi­ła nazwę Owczyn lub Ubocz. Osie­dli­ła się tu lud­ność pocho­dzą­ca prze­waż­nie z kre­sów wschod­nich (głów­nie ze wsi Nady­by, Woju­ty­cze, Sąsia­do­wi­ce w oko­li­cach Sam­bo­ra), Sybi­ra­cy, osad­ni­cy woj­sko­wi. Dziś grun­ty wsi zaj­mu­ją powierzch­nię 1.441 ha, w tym grun­ty rol­ne 1.013 ha.

Więk­szość zabu­do­wy miesz­kal­nej Ubo­cza pocho­dzi jesz­cze z XIX i I poło­wy XX w. Ubo­cze posia­da zna­ko­mi­tą stro­nę inter­ne­to­wą (www.ubocze66.republika.pl), opra­co­wa­ną i aktu­ali­zo­wa­ną przez Janu­sza Bucę.

Kościół filial­ny Nawie­dze­nia NMP w Ubo­czu wzmian­ko­wa­no już w 1305 r. Obec­ną, oto­czo­ną kamien­nym murem świą­ty­nię wznie­sio­no w II poło­wie XVI w. Póź­niej wie­lo­krot­nie ją prze­bu­do­wy­wa­no. We wnę­trzu zacho­wa­ła się póź­no­go­tyc­ka figu­ra Mat­ki Boskiej z Dzie­ciąt­kiem z XVI w., rzeź­bio­ny, rene­san­so­wy ołtarz głów­ny z 1623 r., ambo­na z 1589 r., obra­zy baro­ko­we, sakra­men­ta­rium, epi­ta­fia z XVIII w., a w sygna­tur­ce z 1615 r. spi­żo­wy dzwon z 1634 r. Kościół remon­to­wa­no w 1811 r.

Z zabu­do­wań daw­nych mająt­ków pozo­sta­ły ruiny i reszt­ki par­ków. Domy miesz­kal­ne w dużym stop­niu o kon­struk­cji sza­chul­co­wej pocho­dzą z XVIII–XIX w. W Ubo­czu ist­nie­je jesz­cze ruina pała­cu wznie­sio­ne­go w latach 1860–1866 w sty­lu neo­go­tyc­kim oto­czo­ne­go nie­gdyś parkiem.

Opra­co­wa­ła MJ