Ubez­wła­sno­wol­nie­nie

Zgod­nie z pol­skim pra­wem każ­dy czło­wiek w chwi­li uzy­ska­nia peł­no­let­nio­ści (tj. ukoń­cze­nia 18 lat) zysku­je peł­ną zdol­ność do czyn­no­ści praw­nych. Z zało­że­nia jest więc zdol­ny do kie­ro­wa­nia swo­im postę­po­wa­niem, w tym do doko­ny­wa­nia czyn­no­ści kształ­tu­ją­cych jego pra­wa i obo­wiąz­ki. Mało­let­ni któ­rzy ukoń­czą 13 rok życia uzy­sku­ją ogra­ni­czo­ną zdol­ność do czyn­no­ści praw­nych, a co za tym idzie waż­ność doko­na­nej przez nich czyn­no­ści praw­nej pole­ga­ją­cej na zacią­gnię­ciu zobo­wią­za­nia lub roz­po­rzą­dze­niu swo­im pra­wem zależ­na jest od zgo­dy przed­sta­wi­cie­la usta­wo­we­go. Co do zasa­dy czyn­ność praw­na doko­na­na przez oso­bę nie­po­sia­da­ją­cą zdol­no­ści do czyn­no­ści praw­nych jest nie­waż­na, jed­nak w przy­pad­ku gdy oso­ba taka zawar­ła umo­wę uzna­wa­ną za powszech­nie zawie­ra­ną w drob­nych, bie­żą­cych spra­wach życia codzien­ne­go umo­wa taka sta­je się waż­na z chwi­lą jej wyko­na­nia, chy­ba że pocią­ga za sobą rażą­ce pokrzyw­dze­nie oso­by nie­zdol­nej do czyn­no­ści prawnych.

Oso­ba, któ­ra ukoń­czy­ła lat trzy­na­ście, może być ubez­wła­sno­wol­nio­na cał­ko­wi­cie, jeże­li wsku­tek cho­ro­by psy­chicz­nej, nie­do­ro­zwo­ju umy­sło­we­go albo inne­go rodza­ju zabu­rzeń psy­chicz­nych, w szcze­gól­no­ści pijań­stwa lub nar­ko­ma­nii, nie jest w sta­nie kie­ro­wać swym postępowaniem.

Dla oso­by ubez­wła­sno­wol­nio­nej cał­ko­wi­cie usta­na­wia się opie­kę, chy­ba że pozo­sta­je ona jesz­cze pod wła­dzą rodzi­ciel­ską. Oso­ba peł­no­let­nia może być ubez­wła­sno­wol­nio­na czę­ścio­wo z powo­du cho­ro­by psy­chicz­nej, nie­do­ro­zwo­ju umy­sło­we­go albo inne­go rodza­ju zabu­rzeń psy­chicz­nych, w szcze­gól­no­ści nad­uży­wa­nia alko­ho­lu lub nar­ko­ma­nii, jeże­li stan tej oso­by nie uza­sad­nia ubez­wła­sno­wol­nie­nia cał­ko­wi­te­go, lecz potrzeb­na jest pomoc do pro­wa­dze­nia jej spraw. 

Dla oso­by ubez­wła­sno­wol­nio­nej czę­ścio­wo usta­na­wia się kura­te­lę. Nale­ży pamię­tać, że wnio­sek o ubez­wła­sno­wol­nie­nie może zostać pozy­tyw­nie roz­pa­trzo­ny jedy­nie w przy­pad­ku zaist­nie­nia wymie­nio­nych wyżej powo­dów. Zgło­sze­nie wnio­sku w złej wie­rze lub lek­ko­myśl­nie pod­le­ga karze grzywny.

Wnio­sek o ubez­wła­sno­wol­nie­nie zgło­sić moż­na do Sądu Okrę­go­we­go Wydzia­łu Cywil­ne­go – Rodzin­ne­go wła­ści­we­go ze wzglę­du na miej­sce zamiesz­ka­nia (w razie jego bra­ku miej­sca poby­tu) oso­by, któ­rej doty­czy. Doko­nać tego może:

• mał­żo­nek oso­by, któ­rej doty­czy wnio­sek o ubezwłasnowolnienie;
• jej krew­ni w linii pro­stej oraz rodzeństwo;
• jej przed­sta­wi­ciel ustawowy.

Krew­ni oso­by, któ­rej doty­czy wnio­sek o ubez­wła­sno­wol­nie­nie, nie mogą zgła­szać tego wnio­sku, jeże­li oso­ba ta ma przed­sta­wi­cie­la ustawowego.

Wnio­sek o ubez­wła­sno­wol­nie­nie czę­ścio­we moż­na zgło­sić już na rok przed doj­ściem do peł­no­let­nio­ści oso­by, któ­rej doty­czy wnio­sek o ubezwłasnowolnienie.

Uczest­ni­ka­mi postę­po­wa­nia o ubez­wła­sno­wol­nie­nie są z mocy same­go pra­wa prócz wnioskodawcy:

• oso­ba, któ­rej doty­czy wniosek;
• jej przed­sta­wi­ciel ustawowy;
• mał­żo­nek oso­by, któ­rej doty­czy wnio­sek o ubezwłasnowolnienie.

Orga­ni­za­cje poza­rzą­do­we, do któ­rych zadań sta­tu­to­wych nale­ży ochro­na praw osób nie­peł­no­spraw­nych, udzie­la­nie pomo­cy takim oso­bom lub ochro­na praw czło­wie­ka, mogą wstą­pić do postę­po­wa­nia w każ­dym jego sta­dium. Po wpły­nię­ciu wnio­sku sąd podej­mu­je odpo­wied­nie czyn­no­ści. Nie­zwłocz­nie po wsz­czę­ciu postę­po­wa­nia powi­nien wysłu­chać oso­bę, któ­rej doty­czy wnio­sek o ubez­wła­sno­wol­nie­nie. W tym celu może zarzą­dzić przy­mu­so­we spro­wa­dze­nie tej oso­by na roz­pra­wę albo wysłu­chać ją przez sędzie­go wyzna­czo­ne­go. Na posta­no­wie­nie sądu o przy­mu­so­wym spro­wa­dze­niu oso­by na roz­pra­wę przy­słu­gu­je zaża­le­nie. Wysłu­cha­nie powin­no odbyć się w obec­no­ści bie­głe­go psy­cho­lo­ga oraz — w zależ­no­ści od sta­nu zdro­wia oso­by, któ­ra ma być wysłu­cha­na — bie­głe­go leka­rza psy­chia­trę lub neu­ro­lo­ga. Ewen­tu­al­ną nie­moż­ność poro­zu­mie­nia się z oso­bą, któ­rej doty­czy wnio­sek o ubez­wła­sno­wol­nie­nie, stwier­dza się w pro­to­ko­le po wysłu­cha­niu bie­głe­go leka­rza i psy­cho­lo­ga uczest­ni­czą­cych w posie­dze­niu. Jeże­li wnio­sek o ubez­wła­sno­wol­nie­nie doty­czy oso­by peł­no­let­niej, sąd może na wnio­sek uczest­ni­ka postę­po­wa­nia lub z urzę­du, przy wsz­czę­ciu lub w toku postę­po­wa­nia, usta­no­wić dla niej dorad­cę tym­cza­so­we­go, gdy uzna to za koniecz­ne dla ochro­ny jej oso­by lub mie­nia. Dorad­cą tym­cza­so­wym nale­ży usta­no­wić przede wszyst­kim mał­żon­ka, krew­ne­go lub inną oso­bę bli­ską, jeże­li nie stoi temu na prze­szko­dzie wzgląd na dobro oso­by, któ­rej doty­czy wnio­sek o ubez­wła­sno­wol­nie­nie. Oso­ba, dla któ­rej usta­no­wio­no dorad­cę tym­cza­so­we­go, ma ogra­ni­czo­ną zdol­ność do czyn­no­ści praw­nych na rów­ni z oso­bą ubez­wła­sno­wol­nio­ną czę­ścio­wo. Na posta­no­wie­nie w przed­mio­cie usta­no­wie­nia lub odwo­ła­nia dorad­cy tym­cza­so­we­go przy­słu­gu­je zaża­le­nie. Po usta­le­niu, iż w danym przy­pad­ku zacho­dzą prze­słan­ki do ubez­wła­sno­wol­nie­nia sąd wyda­je sto­sow­ne posta­no­wie­nie, od któ­re­go może odwo­łać się oso­ba ubez­wła­sno­wol­nio­na nawet wów­czas, gdy mia­ła usta­no­wio­ne­go dorad­cę tym­cza­so­we­go lub kura­to­ra. W razie usta­nia przy­czyn, dla któ­rych orze­czo­no ubez­wła­sno­wol­nie­nie sąd może uchy­lić orze­cze­nie o ubez­wła­sno­wol­nie­niu lub zmie­nić ubez­wła­sno­wol­nie­nie cał­ko­wi­te na czę­ścio­we. Z wnio­skiem o uchy­le­nie lub o zmia­nę ubez­wła­sno­wol­nie­nia może wystą­pić sam ubez­wła­sno­wol­nio­ny, a w przy­pad­ku uzy­ska­nia odpo­wied­nich infor­ma­cji sąd może doko­nać tego z urzędu.

(Opra­co­wa­no na pod­sta­wie Usta­wy z dnia 23 kwiet­nia 1964 r. — Kodeks cywil­ny, Dz.U. 1964 nr 16 poz. 93 oraz Usta­wy z dnia 17 listo­pa­da 1964 r. — Kodeks postę­po­wa­nia cywil­ne­go, Dz.U. 1964 nr 43 poz. 296)