„Za życiem” – aktyw­nym, nie­za­leż­nym i samodzielnym

Jesz­cze raz o ryn­ku pra­cy niepełnosprawnych.

Wkrót­ce być może uda się zapre­zen­to­wać sta­no­wi­sko Peł­no­mo­ci­ka Rzą­du ds Nie­peł­no­spraw­nych lub Pre­ze­sa PFRON.

za Watch­DogP­fron pre­zen­tu­je­my arty­kuł p. Lewandowskiego.

 Dys­ku­to­wa­ny obec­nie pro­jekt nowe­li­za­cji Usta­wy o reha­bi­li­ta­cji zawo­do­wej i spo­łecz­nej oraz zatrud­nie­niu osób nie­peł­no­spraw­nych budzi wie­le kon­tro­wer­sji. Trwa­ją kon­sul­ta­cje spo­łecz­ne w trak­cie któ­rych zain­te­re­so­wa­ne insty­tu­cje, part­ne­rzy spo­łecz­ni oraz oso­by indy­wi­du­al­ne wyra­ża­ją swo­je opi­nie. Chce­my opi­nii publicz­nej, auto­rom tego pro­jek­tu oraz decy­den­tom zwró­cić jed­nak uwa­gę na kil­ka waż­nych pro­ble­mów zwią­za­nych z poli­ty­ką spo­łecz­ną wobec nie­peł­no­spraw­nych, pomi­nię­tych w tym pro­jek­cie. Z pew­no­ścią nale­żą do nich pro­ble­my: nad­zwy­czaj­nej, w ska­li euro­pej­skiej, bier­no­ści zawo­do­wej tej gru­py spo­łecz­nej, kwe­stia refor­my zatrud­nie­nia chro­nio­ne­go, odbiu­ro­kra­ty­zo­wa­nia sys­te­mu zatrud­nie­nia czy spe­cjal­ne­go wspar­cia dla firm o zna­czą­co wyso­kim wskaź­ni­ku naj­cię­żej poszkodowanych.

Wyko­rzy­staj­my koniunk­tu­rę na ryn­ku pracy

W spo­sób natu­ral­ny z obec­nej sytu­acji na ryn­ku pra­cy korzy­sta­ją oso­by przy­go­to­wa­ne do zatrud­nie­nia. Tak­że te któ­re już pra­cu­ją ale chcą polep­szyć swo­je warun­ki pra­cy lub pła­cy. W naszym wspól­nym inte­re­sie jest jed­nak to aby z szan­sy, jaką daje sytu­acja na ryn­ku pra­cy sko­rzy­sta­li rów­nież Ci, któ­rzy dotych­czas pozo­sta­wa­li i nadal chcą pozo­stać bier­ni zawo­do­wo. Jak poka­zu­ją bada­nia (link do arty­ku­łu o bada­niach PFRO) jest to cał­kiem spo­ra gru­pa. Pro­blem w tym, że jak wyni­ka z deba­ty nad bier­no­ścią spra­wa wyma­ga sys­te­mo­we­go podej­ścia tj. roz­wią­za­nia pułap­ki ren­to­wej, uru­cho­mie­nia sys­te­mu reha­bi­li­ta­cji kom­plek­so­wej a tak­że zain­te­re­so­wa­nia pra­co­daw­ców stwo­rze­niem miejsc pra­cy dla tej gru­py pracowników.

Pro­jekt nowe­li­za­cji w zbyt małym zakre­sie odpo­wia­da na to zapo­trze­bo­wa­nie. Pro­po­zy­cje w tym zakre­sie doty­czą akty­wi­za­cji zawo­do­wej uczest­ni­ków warsz­ta­tów tera­pii zaję­cio­wej. To krok w dobrym kie­run­ku, lecz dale­ki od zapo­trze­bo­wa­nia. Doty­czy on bowiem gru­py osób sta­no­wią­cej nie­wiel­ki pro­cent bier­nych spo­łecz­nie. Gra win­na się toczyć o wpro­wa­dze­nie na rynek pra­cy kil­ku­set tysię­cy bier­nych zawo­do­wo, któ­rzy mogą pra­co­wać lecz by tak się sta­ło wyma­ga­ją aktyw­ne­go wspar­cia w prze­zwy­cię­że­niu indy­wi­du­al­nych przy­czyn bier­no­ści, wspar­cia w budo­wa­niu zdol­no­ści do zatrud­nie­nia, nie­stan­dar­do­we­go wspar­cia pra­co­daw­cy takiej oso­by w pierw­szym okre­sie zatrud­nie­nia, a tak­że wspar­cia tre­ne­ra pra­cy lub zakła­du zatrud­nie­nia chro­nio­ne­go w okre­sie adap­ta­cji do zatrud­nie­nia docelowego.

Może war­to w poli­tycz­nym pro­jek­cie „Za życiem” wpro­wa­dzić poję­cie lub kate­go­rię „Za życiem aktyw­nym, nie­za­leż­nym i samo­dziel­nym” i w jej ramach stwo­rzyć sys­te­mo­we ele­men­ty i roz­wią­za­nia wspie­ra­ją­ce tę gru­pę nie­peł­no­spraw­nych, któ­ra w chwi­li obec­nej sta­no­wi zbyt licz­ną jak na stan­dar­dy euro­pej­skie gru­pę bier­nych zawo­do­wo i spo­łecz­nie oby­wa­te­li. War­to też mieć świa­do­mość, że dobra koniunk­tu­ra gospo­dar­cza może potrwać jesz­cze jakiś czas. War­to więc już dzi­siaj pod­jąć wysi­łek przy­go­to­wa­nia, bier­nych zawo­do­wo osób nie­peł­no­spraw­nych do wej­ścia na rynek pra­cy . Nawet jeśli efek­ty tych dzia­łań osią­gnie­my w dal­szej przy­szło­ści (reha­bi­li­ta­cja zawo­do­wa to pro­ces a nie efekt doraź­nych dzia­łań) war­to je podej­mo­wać już dzi­siaj. Brak w nowe­li­za­cji odpo­wie­dzi na obec­ne szan­se i wyzwa­nia uwa­ża­my za poważ­ny błąd.

Co z refor­mą zatrud­nie­nia chronionego?

Istot­nym ele­men­tem sys­te­mu prze­ciw­dzia­ła­nia bier­no­ści zawo­do­wej osób nie­peł­no­spraw­nych winien być sek­tor zatrud­nie­nia chro­nio­ne­go. Jego sys­te­mo­wą rolą, jako ryn­ko­wej insty­tu­cji zatrud­nie­nia, win­no być przy­go­to­wa­nie naj­cię­żej poszko­do­wa­nych osób nie­peł­no­spraw­nych do pod­ję­cia pra­cy w inte­gra­cyj­nych śro­do­wi­skach zatrud­nie­nia (w tym na tzw. otwar­tym ryn­ku). Nie­ste­ty w tej spra­wie nowe­li­za­cja też nie przy­no­si ocze­ki­wa­nych roz­wią­zań. Wręcz prze­ciw­nie pro­po­nu­je roz­wią­za­nia regre­syw­ne. W ich efek­cie rynek chro­nio­ny będzie kon­ty­nu­ował ten­den­cję spad­ko­wą a naj­cię­żej nie­peł­no­spraw­ni zosta­ną zgro­ma­dze­ni w segre­ga­cyj­nych for­mach i insty­tu­cjach zatrud­nie­nia. Dzie­je się tak mimo, że Mini­ster­stwo Pra­cy, Rodzi­ny i Poli­ty­ki Spo­łecz­nej usta­mi swo­ich naj­waż­niej­szych przed­sta­wi­cie­li zapo­wia­da­ło nie­jed­no­krot­nie potrze­bę szyb­kiej refor­my zatrud­nie­nia chro­nio­ne­go. W efek­cie bra­ku refor­my zatrud­nie­nia chro­nio­ne­go sek­tor ten dyna­micz­nie się kur­czy. Odbi­je się to, naszym zda­niem nega­tyw­nie, na moż­li­wo­ści sku­tecz­nej akty­wi­za­cji bier­nych zawo­do­wo grup nie­peł­no­spraw­nych. Nie ma bowiem fizycz­nej moż­li­wo­ści przy­go­to­wa­nia ogrom­nej obec­nie gru­py nie­peł­no­spraw­nych do pod­ję­cia pra­cy wyłącz­nie za pośred­nic­twem warsz­ta­tów tera­pii zaję­cio­wej czy zakła­dów aktyw­no­ści zawo­do­wej. Jest ich po pro­stu zbyt mało w sto­sun­ku do potrzeb i licz­by bier­nych zawodowo.

Biu­ro­kra­ty­za­cja zmo­rą pra­co­daw­ców osób niepełnosprawnych

W pro­po­no­wa­nej usta­wie nie pod­ję­to też ocze­ki­wa­nej pró­by odbiu­ro­kra­ty­zo­wa­nia mecha­ni­zmów wspar­cia zatrud­nie­nia osób nie­peł­no­spraw­nych. Pra­co­daw­cy od wie­lu już lat zgła­sza­ją pro­blem nad­mier­nej biu­ro­kra­ty­za­cji i pena­li­za­cji pro­ce­sów i prze­pi­sów regu­lu­ją­cych zatrud­nia­nie nie­peł­no­spraw­nych. Wska­zy­wa­li na absur­dal­ne prze­pi­sy, któ­re zamiast wspie­rać i uła­twiać zatrud­nia­nie tej gru­py pra­cow­ni­ków, przy­spa­rza­ją im ogrom­nej i co gor­sza nie­po­trzeb­nej, nie­słu­żą­cej nicze­mu biu­ro­kra­tycz­nej mitrę­gi. Mimo wie­lo­krot­nych dekla­ra­cji ze stro­ny odpo­wied­nich władz nie roz­wią­za­no pro­ble­mu zwro­tu dofi­nan­so­wa­nia wyna­gro­dzeń osób nie­peł­no­spraw­nych przez pra­co­daw­cę, któ­ry nie z wła­snej winy lub przez pomył­kę nie dotrzy­mał ter­mi­nu ure­gu­lo­wa­nia należ­no­ści budże­to­wych i z tego powo­du czę­sto musi ogło­sić upa­dłość lub likwi­da­cję przed­się­bior­stwa (spół­dziel­ni inwa­li­dów) co jest rów­no­znacz­ne z koniecz­no­ścią likwi­da­cji miejsc pra­cy naj­cię­żej poszko­do­wa­nych. Roz­cza­ro­wa­ni są tak­że Ci pra­co­daw­cy, któ­rzy zatrud­nia­jąc nad­zwy­czaj­nie dużą gru­pę osób nie­peł­no­spraw­nych liczy­li na wdro­że­nie do sys­te­mu praw­ne­go roz­wią­zań wspie­ra­ją­cych zarów­no ich nad­zwy­czaj­ny wysi­łek jak i chro­nią­cych te fir­my w przy­pad­ku wyda­rzeń i zja­wisk zagra­ża­ją­cych utrzy­ma­niu miejsc pra­cy tej gru­py pracowników.

Nie narze­ka­my, przypominamy

Czy­tel­nik zamiesz­czo­nych powy­żej stwier­dzeń może odnieść wra­że­nie, że jest to typo­wo pol­skie narze­ka­nie na ota­cza­ją­cą nas rze­czy­wi­stość. Że arty­kuł jest jed­nym poto­kiem skarg i narze­kań. W spo­sób oczy­wi­sty nie jest to nasz cel. Wie­lo­krot­nie bowiem w naszych arty­ku­łach, kry­ty­ku­jąc obec­ny stan sys­te­mu reha­bi­li­ta­cji zawo­do­wej, przed­sta­wia­li­śmy kon­kret­ne i kon­struk­tyw­ne pro­po­zy­cje roz­wią­zań. Nie­ste­ty nie zna­la­zły się one w polu uwa­gi decy­den­tów poli­tycz­nych. Ocze­ki­wa­li­śmy z nadzie­ją, że znaj­dą one swo­je odzwier­cie­dle­nie w przy­go­to­wy­wa­nych roz­wią­za­niach usta­wo­wych. Nie­ste­ty tak się nie sta­ło, a obie­cy­wa­ne przez rząd roz­wią­za­nie istot­nych pro­ble­mów zbyt sła­bym gło­sem dopo­mi­na­ją się tak­że part­ne­rzy spo­łecz­ni w tym orga­ni­za­cje pra­co­daw­ców. Stąd nasza reak­cja i refleksja.

Marek Lewan­dow­ski