Orzecz­nic­two do celów rentowych

Orze­ka­nie o nie­zdol­no­ści do pra­cy dla celów ren­to­wych regu­lu­je usta­wa z dnia 17 grud­nia 1998r. o eme­ry­tu­rach i ren­tach z Fun­du­szu Ubez­pie­czeń spo­łecz­nych, Dz. U. z 1998r., Nr 162 poz. 1118 z późn. zm).

Oso­ba ubie­ga­ją­ca się o ren­tę z tytu­łu nie­zdol­no­ści do pra­cy skła­da wnio­sek we wła­ści­wym oddzia­le ZUS. Do wnio­sku o przy­zna­nie ren­ty nale­ży dołączyć:

• Zaświad­cze­nie o sta­nie zdro­wia, wyda­ne przez leka­rza pro­wa­dzą­ce­go leczenie;
• Ankie­tę (druk ZUS N‑10 wywiad zawo­do­wy) wypeł­nio­ną przez zakład pracy;
• Doku­men­ty potwier­dza­ją­ce prze­by­te okre­sy skład­ko­we i nieskładkowe;
• Zaświad­cze­nie wysta­wio­ne przez zakład pra­cy wg wzo­ru przed­sta­wio­ne­go przez ZUS (druk ZUS Rp‑7); dopusz­cza się moż­li­wość doku­men­to­wa­nia wyso­ko­ści wyna­gro­dze­nia legi­ty­ma­cją ubez­pie­cze­nio­wą, zawie­ra­ją­cą odpo­wied­nie wpi­sy, zaświad­cze­nia­mi wysta­wio­ny­mi przez archiwum.

ZUS będzie oce­niał czy oso­ba zain­te­re­so­wa­na speł­nia warun­ki do otrzy­ma­nia ren­ty. Opie­ra się on przy tym na decy­zji leka­rza – orzecz­ni­ka ZUS (bądź komi­sji lekar­skiej) odno­śnie okre­śle­nia nie­peł­no­spraw­no­ści. Zakład Ubez­pie­czeń musi jed­nak sam doko­nać oce­ny okre­su skład­ko­we­go i nie­skład­ko­we­go oso­by zain­te­re­so­wa­nej, a tak­że usta­lić kie­dy powsta­ła nie­zdol­ność do pra­cy. Wyni­ka to z fak­tu, że prze­pi­sy pra­wa okre­śla­ją, iż pra­wo do ren­ty z tytu­łu nie­zdol­no­ści do pra­cy przy­słu­gu­je ubez­pie­czo­ne­mu, któ­ry speł­nia łącz­nie nastę­pu­ją­ce warunki:

• Jest nie­zdol­ny do pracy;
• Ma wyma­ga­ny okres skład­ko­wy i nieskładkowy;
• Nie­zdol­ność do pra­cy powsta­ła w okre­sach ści­śle okre­ślo­nych w usta­wie, np: w okre­sie ubez­pie­cze­nia, zatrud­nie­nia, pobie­ra­nia zasił­ku dla bez­ro­bot­nych, pobie­ra­nia zasił­ków z ubez­pie­cze­nia spo­łecz­ne­go (cho­ro­bo­we­go lub opie­kuń­cze­go) albo nie póź­niej niż w cią­gu 18 mie­się­cy od usta­nia tych okresów.

Nale­ży pamię­tać, że nie każ­dy ubez­pie­czo­ny może uzy­skać pra­wo do ren­ty. Warun­kiem koniecz­nym do jej przy­zna­nia jest udo­wod­nie­nie wyma­ga­ne­go okre­su skład­ko­we­go i nie­skład­ko­we­go. Wymiar okre­su, któ­ry pozwo­li na przy­zna­nie ren­ty jest przede wszyst­kim uza­leż­nio­ny od wie­ku, w jakim powsta­ła nie­zdol­ność do pra­cy. Waru­nek ten uwa­ża się za speł­nio­ny, gdy ubez­pie­czo­ny osią­gnął okres skład­ko­wy i nie­skład­ko­wy, wyno­szą­cy łącz­nie co najmniej:

• 1 rok – jeśli nie­zdol­ność do pra­cy powsta­ła przed ukoń­cze­niem 20 lat;
• 2 lata – jeże­li nie­zdol­ność do pra­cy powsta­ła w wie­ku od 20 do 22 lat;
• 3 lata – jeże­li nie­zdol­ność do pra­cy powsta­ła w wie­ku od 22 do 25 lat;
• 4 lata – jeśli nie­zdol­ność do pra­cy powsta­ła w wie­ku od 25 do 30 lat;
• 5 lat – jeże­li nie­zdol­ność do pra­cy powsta­ła w wie­ku powy­żej 30 lat.

Okres wyma­ga­nych 5 lat w odnie­sie­niu do osób powy­żej 30 roku życia musi przy­pa­dać w cią­gu ostat­nie­go dzie­się­cio­le­cia przed dniem zgło­sze­nia wnio­sku o ren­tę lub przed dniem powsta­nia nie­zdol­no­ści do pra­cy. Jeże­li ubez­pie­czo­ny nie osią­gnął wyma­ga­ne­go okre­su skład­ko­we­go i nie­skład­ko­we­go, waru­nek posia­da­nia wyma­ga­ne­go okre­su uwa­ża się za speł­nio­ny, gdy ubezpieczony:

• Został zgło­szo­ny do ubez­pie­cze­nia przed ukoń­cze­niem 18 roku życia; lub
• W cią­gu sze­ściu mie­się­cy po ukoń­cze­niu nauki w szko­le ponad­pod­sta­wo­wej, ponad­gim­na­zjal­nej lub w szko­le wyż­szej; oraz
• Do dnia powsta­nia nie­zdol­no­ści do pra­cy miał bez prze­rwy lub z prze­rwa­mi nie­prze­kra­cza­ją­cy­mi 6 mie­się­cy okre­sy skład­ko­we i nieskładkowe.

Arty­ku­łem 24 usta­wy z dnia 27 czerw­ca 2003 o ren­cie socjal­nej (Dz. U. nr 135 poz. 1268) został wpro­wa­dzo­ny, z mocą od 1 paź­dzier­ni­ka 2003r., nowy zapis art. 57 usta­wy z 17 grud­nia 1998r. o eme­ry­tu­rach i ren­tach z FUS. Arty­kuł 57 ustęp 2 umoż­li­wia przy­zna­nie ren­ty nawet wów­czas, gdy nie­zdol­ność do pra­cy powsta­ła w okre­sie póź­niej­szym niż 18 mie­się­cy od usta­nia okre­sów wska­za­nych w usta­wie. Z prze­pi­su tego mogą sko­rzy­stać oso­by, które:

• Zosta­ły uzna­ne za cał­ko­wi­cie nie­zdol­ne do pracy;
• Speł­nia­ją waru­nek posia­da­nia wyma­ga­ne­go okre­su skład­ko­we­go i nie­skład­ko­we­go; oraz
• Legi­ty­mu­ją się co naj­mniej 20-let­nim (w przy­pad­ku kobie­ty) i 25-let­nim (w przy­pad­ku męż­czy­zny) okre­sem skład­ko­wym i nieskładkowym.

Za nie­zdol­ną do pra­cy uwa­ża się oso­bę, któ­ra cał­ko­wi­cie lub czę­ścio­wo utra­ci­ła zdol­ność do pra­cy zarob­ko­wej z powo­du naru­sze­nia spraw­no­ści orga­ni­zmu i nie roku­je odzy­ska­nia zdol­no­ści do pra­cy po przekwalifikowaniu.

Cał­ko­wi­cie nie­zdol­ną do pra­cy jest oso­ba, któ­ra utra­ci­ła zdol­ność do wyko­ny­wa­nia jakiej­kol­wiek pra­cy. Za czę­ścio­wo nie­zdol­ną do pra­cy uwa­ża się oso­bę, któ­ra utra­ci­ła – w znacz­nym stop­niu – zdol­ność do pra­cy zgod­nej z posia­da­nym przez nią pozio­mem kwalifikacji.

W przy­pad­ku stwier­dze­nia naru­sze­nia spraw­no­ści orga­ni­zmu w stop­niu powo­du­ją­cym koniecz­ność sta­łej lub dłu­go­trwa­łej opie­ki i pomo­cy innej oso­by w zaspa­ka­ja­niu pod­sta­wo­wych potrzeb życio­wych orze­ka się nie­zdol­ność do samo­dziel­nej egzy­sten­cji. Oce­ny nie­zdol­no­ści do pra­cy doko­nu­je w for­mie orze­cze­nia lekarz orzecz­nik ZUS. Lekarz orzecz­nik oce­nia nie­zdol­ność do pra­cy, jej sto­pień, a tak­że doko­nu­je usta­leń dotyczących:

• Daty powsta­nia nie­zdol­no­ści do pracy;
• Trwa­ło­ści lub prze­wi­dy­wa­ne­go okre­su trwa­nia nie­zdol­no­ści do pracy;
• Związ­ku przy­czy­no­we­go nie­zdol­no­ści do pra­cy lub śmier­ci z okre­ślo­ny­mi okolicznościami;
• Nie­zdol­no­ści do samo­dziel­nej egzystencji;
• Celo­wo­ści prze­kwa­li­fi­ko­wa­nia zawodowego.
• Przy oce­nie stop­nia i trwa­ło­ści zdol­no­ści do pra­cy oraz roko­wa­niu, co do odzy­ska­nia zdol­no­ści do pra­cy uwzględ­nia się:
• Sto­pień naru­sze­nia spraw­no­ści orga­ni­zmu oraz moż­li­wo­ści przy­wró­ce­nia nie­zbęd­nej spraw­no­ści orga­ni­zmu w dro­dze lecze­nia i rehabilitacji;
• Moż­li­wość wyko­ny­wa­nia dotych­cza­so­wej pra­cy lub pod­ję­cia innej pra­cy oraz celo­wość prze­kwa­li­fi­ko­wa­nia zawo­do­we­go bio­rąc pod uwa­gę rodzaj i cha­rak­ter dotych­czas wyko­ny­wa­nej pra­cy, poziom wykształ­ce­nia, wiek i pre­dys­po­zy­cje psychofizyczne.

Od 1 listo­pa­da 2005r. na pod­sta­wie usta­wy z dnia 1 lip­ca 2005r. o zmia­nie usta­wy o eme­ry­tu­rach i ren­tach z fun­du­szu ubez­pie­czeń spo­łecz­nych oraz usta­wy o sys­te­mie ubez­pie­czeń spo­łecz­nych (Dz. U. nr 169 poz.1412) nie­zdol­ność do pra­cy będzie orze­ka­na na okres nie dłuż­szy niż 5 lat, chy­ba że według wie­dzy medycz­nej nie będzie roko­wań odzy­ska­nia zdol­no­ści do pra­cy przed upły­wem tego okre­su, wów­czas nie­zdol­ność do pra­cy będzie orze­ka­na na okres dłuż­szy niż 5 lat.

Nowe ure­gu­lo­wa­nia sta­no­wią rów­nież, że jeże­li oso­bie upraw­nio­nej do ren­ty z tytu­łu nie­zdol­no­ści do pra­cy przez okres, co naj­mniej ostat­nich 5 lat poprze­dza­ją­cych dzień bada­nia lekar­skie­go, bra­ku­je mniej niż 5 lat do osią­gnię­cia wie­ku eme­ry­tal­ne­go (tj. 60 lat dla kobiet i 65 lat dla męż­czy­zny), to w przy­pad­ku dal­sze­go stwier­dze­nia nie­zdol­no­ści do pra­cy, orze­ka się nie­zdol­ność do pra­cy na okres do dnia osią­gnię­cia tego wieku.

Orze­cze­nie wyda­ne przez leka­rza sta­no­wi pod­sta­wę dla orga­nu ren­to­we­go do wyda­nia decy­zji w spra­wie świad­czeń uza­leż­nio­nych od stwier­dze­nia nie­zdol­no­ści do pra­cy. Od tego orze­cze­nia oso­ba zain­te­re­so­wa­na ma pra­wo wnieść sprze­ciw do komi­sji lekar­skiej ZUS. Może to zro­bić w cią­gu 14 dni od dnia dorę­cze­nia orze­cze­nia, za pośred­nic­twem oddzia­łu ZUS wła­ści­we­go ze wzglę­du na miej­sce zamiesz­ka­nia. Komi­sja lekar­ska nie roz­pa­tru­je sprze­ci­wu wnie­sio­ne­go po ter­mi­nie. Jedy­nie w uza­sad­nio­nych przy­pad­kach ZUS – na wnio­sek oso­by zain­te­re­so­wa­nej – może przy­wró­cić ter­min do wnie­sie­nia sprze­ci­wu. Komi­sja lekar­ska roz­pa­tru­ją­ca sprze­ciw może zmie­nić orze­cze­nie leka­rza orzecz­ni­ka w cało­ści lub w części.

Orze­cze­nie leka­rza orzecz­ni­ka, a w przy­pad­ku wnie­sie­nia sprze­ci­wu, orze­cze­nie komi­sji lekar­skiej, sta­no­wi dla orga­nu ren­to­we­go pod­sta­wę do wyda­nia decy­zji w spra­wie ren­ty z tytu­łu nie­zdol­no­ści do pra­cy. Ozna­cza to, że orze­cze­nie stwier­dza­ją­ce brak nie­zdol­no­ści do pra­cy skut­ku­je decy­zją odma­wia­ją­cą przy­zna­nia ren­ty. Nato­miast orze­cze­nie stwier­dza­ją­ce cał­ko­wi­tą lub czę­ścio­wą nie­zdol­ność do pra­cy sta­no­wi do przy­zna­nia – przy speł­nie­niu pozo­sta­łych warun­ków – tego świadczenia.

Od decy­zji w spra­wach eme­ry­tal­no – ren­to­wych przy­słu­gu­je pra­wo wnie­sie­nia odwo­ła­nia do sądu okrę­go­we­go – sądu pra­cy i ubez­pie­czeń spo­łecz­nych, wła­ści­we­go ze wzglę­du na miej­sce zamiesz­ka­nia świad­cze­nio­bior­cy. Odwo­ła­nie do sądu przy­słu­gu­je rów­nież w razie nie wyda­nia decy­zji w ter­mi­nie dwóch mie­się­cy, licząc od dnia zgło­sze­nia wnio­sku o świadczenie.

Anna Rzy­mek – Sto­wa­rzy­sze­nie Dobrej Nadziei