Według definicji Europejskiej Unii Zatrudnienia Wspomaganego (EUSE) zatrudnieniem wspomaganym nazywamy „wsparcie dla osób z różnymi niepełnosprawnościami albo osób wykluczonych, w zdobyciu i utrzymaniu pracy na otwartym rynku pracy”.
Według mnie, czyli trenera pracy, jest to brakujące ogniwo w systemie rehabilitacji zawodowej osób niepełnosprawnych, przewiduje profesjonalne podejście osoby trenera pracy do tematy zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Sam trener pracy jest określany przez osoby niepełnosprawne jako niezbędny w stawianiu „pierwszych kroków” na rynku pracy. To właśnie on umiejętnie współpracując indywidualnie z każdą osobą poznaje jej zasoby i cele życiowe. Jest wsparciem zarówno w poszukiwaniu pracodawcy jak i na stanowisku pracy oraz w utrzymaniu zatrudnienia. Każde działanie indywidualnie dostosowuje wg potrzeb, by nie wyręczać ale wspomagać. Kluczem do sukcesu jest zmiana myślenia o osobach niepełnosprawnych jako o tych, którym „trzeba pomóc” na — „oni sami sobie mogą pomóc”.
Współpraca trener — klient buduje się od początku znajomości. Wspólne zaangażowanie, pokonywanie barier, trudności jak i stereotypów daje osobie z niepełnosprawnościami większą pewność siebie i wolę walki o swoją przyszłość. Bardzo często okazuje się, że nie klient ma specjalne potrzeby, ale otoczenie jest bardzo ograniczone i uniemożliwia mu samorealizację. Rolą trenera w tej sytuacji jest motywowanie do walki o własne cele i prawa. Przypinanie etykiety trudnego klienta jest częściej wyrazem naszej bezsilności i frustracji wynikającej z braku pomysłów, doświadczeń w pracy z takimi osobami niż opisem realnej sytuacji.
Aby zrealizować cele założone przez osobę z niepełnosprawnościami, trener pracy podejmuje różne działania, wymagające niekiedy od niego posiadania niektórych kompetencji doradcy zawodowego, psychologa, pracownika socjalnego czy też asystenta osoby niepełnosprawnej. Musi łączyć w sobie różne umiejętności, gdyż na każdym jego etapie pracy wsparcie ma nieco inny charakter. Pełni o role moderatora całego procesu wsparcia i może włączać we współprace innych specjalistów takich jak doradca zawodowy czy też psycholog.
Działania aktywizacyjne na rzecz osób z niepełnosprawnością często okazują się nieskuteczne, gdyż oparte są o stereotypowe założenia o których wspomniałam powyżej. Trener pracy współpracując z osobą niepełnosprawną pokazuje jej drzemiące w niej samej siły i moc związaną z samostanowieniem we własnej sprawie, w sytuacjach które jej dotyczą.
Rolę i zadania trenera można poznać poprzez poszczególne etapy zatrudnienia wspomaganego. Pierwszym jest wzajemne poznanie i budowanie zaangażowania klienta/ki. Zdobycie informacji na tymże etapie będzie miało ogromne znaczenie dla poszukiwania pracy, określenia ścieżki rozwoju zawodowego wsparcia na stanowisku. Poznaje również otoczenie osoby niepełnosprawnej. Rodzina stanowi swoistego trenera dla osoby niepełnosprawnej. To bliscy mają największy kontakt z klientem i maja możliwość motywować i dodają sił w rozwiązywaniu trudności. Drugi etap to planowanie działań. Teraz należy przeanalizować zasoby otoczenia pod kątem możliwości i barier danej osoby. Ważne stają się takie pytania jak: Jakie kroki musi wykonać klient, aby osiągnął długoterminowy cel? Czy na lokalnym rynku pracy istnieją oferty, które spełniają możliwości i oczekiwania klienta/ki? Jeśli okaże się, że brakuje ofert, klient jest niezadowolony z efektów analizy lub brakuje pomysłów na określenie konkretnych zadań, można wrócić do etapu pierwszego, choćby po, to aby zweryfikować, urealnić oczekiwania klienta, zasady współpracy itp.
Trzecim jest budowanie zaangażowania pracodawcy. Często może to oznaczać mierzenie się ze stereotypami pracodawców, praca nad ich obawami i niepokojami w kontakcie z osobami niepełnosprawnymi. W przypadku skutecznego zaangażowania pracodawcy i zatrudnienia klienta odbywa się wsparcie na stanowisku pracy. Ostatnim jest podsumowanie i monitoring. Klient staje się coraz bardziej samodzielny, nabiera pewności w wykonywaniu zadań i potrafi wszystko zaplanować i zrealizować. Jest to najlepszy moment na stopniowe zmniejszanie wsparcia trenera, aż do jego całkowitego wycofania.
Może się jednak zdarzyć tak, że trener powraca i udziela wsparcia klientowi. Dzieje się tak zwykle w sytuacji, kiedy nastąpi jakiś nieoczekiwany konflikt, zmiana zakresu obowiązków, albo pogorszenie stanu psycho-fizycznego klienta. Takie wsparcie trenera ma jednak charakter interwencyjny i zamyka się w kilku spotkaniach.
Podkreślić należy, iż zaangażowanie i praca włożona we współpracę z osobą z niepełnosprawnościami, nie zawsze przyniesie w efekcie zamierzony cel jakim jest utrzymanie zatrudnienia. Pamiętajmy, że praca z ludźmi jest nieprzewidywalna i nie istnieją „złote środki” na osiągnięcie zamierzonych efektów. Być może klient wcale nie ma w swoim celu długotrwałego zatrudnienia.
Edyta Szczepaniak