Stra­te­gia na rzecz osób z nie­peł­no­spraw­no­ścia­mi 2020–2030

Jak powszech­nie wia­do­mo sytu­acja osób nie­peł­no­spraw­nych w Pol­sce nie jest łatwa. Od lat 90-tych XX wie­ku podej­mo­wa­ne są roz­ma­ite dzia­ła­nia i wysił­ki w celu popra­wy jako­ści życia tej nie­zwy­kle licz­nej gru­py spo­łecz­nej, do któ­rej nale­ży obec­nie ponad 4 mln osób.

Sta­no­wi ona przed­miot zain­te­re­so­wa­nia władz zarów­no cen­tral­nych, jak i lokal­nych. Rezul­ta­tem wie­lu badań, ana­liz i opra­co­wań doty­czą­cych aktu­al­nej sytu­acji i pro­ble­mów osób nie­peł­no­spraw­nych jest pierw­sza w Pol­sce rzą­do­wa Stra­te­gia na rzecz Osób z Nie­peł­no­spraw­no­ścia­mi 2020 – 2030, nad któ­rą pierw­sze pra­ce roz­po­czę­to pod koniec 2016 roku, zaś ofi­cjal­na data jej powsta­nia to 21 maja 2020 rok. Zosta­ła ona uję­ta w Stra­te­gii na rzecz Odpo­wie­dzial­ne­go Roz­wo­ju (SOR), w któ­rej przed­sta­wio­ny jest model zrów­no­wa­żo­ne­go spo­łecz­nie roz­wo­ju przy udzia­le wszyst­kich grup spo­łecz­nych.
Głów­nym celem Stra­te­gii na rzecz Osób z Nie­peł­no­spraw­no­ścia­mi jest włą­cze­nie tej gru­py lud­no­ści w życie spo­łecz­ne i zawo­do­we na rów­ni z inny­mi. Istot­nym celem jest rów­nież wcie­la­nie w życie posta­no­wień Kon­wen­cji o pra­wach osób nie­peł­no­spraw­nych (Dz. U. z 2012 r. poz. 1169, z późn. zm.), któ­rą Pol­ska raty­fi­ko­wa­ła 25 paź­dzier­ni­ka 2012 roku. Kon­wen­cja ta prze­wi­du­je zmia­nę podej­ścia do osób nie­peł­no­spraw­nych z mode­lu medycz­ne­go, według któ­re­go są one postrze­ga­ne przez pew­ne ogra­ni­cze­nia fizycz­ne lub psy­chicz­ne, na model opar­ty na pra­wach czło­wie­ka, zgod­nie z któ­rym nie­peł­no­spraw­nym trze­ba zagwa­ran­to­wać wszel­kie pra­wa tak, aby mogli funk­cjo­no­wać w spo­łe­czeń­stwie na rów­ni ze wszyst­ki­mi oby­wa­te­la­mi.
W Stra­te­gii na rzecz Osób z Nie­peł­no­spraw­no­ścia­mi przed­sta­wio­ny jest opis real­nej sytu­acji osób nie­peł­no­spraw­nych w Pol­sce, m.in. trud­no­ści życio­we kobiet, np. w zdo­by­ciu zatrud­nie­nia; barie­ry napo­ty­ka­ne przez dzie­ci np. utrud­nio­ny dostęp do pla­có­wek inte­gra­cyj­nych, dys­kry­mi­na­cja przez oto­cze­nie; więk­sze ubó­stwo rodzin, któ­rych człon­kiem jest co naj­mniej jed­na oso­ba nie­peł­no­spraw­na, niż rodzin zło­żo­nych z osób zdro­wych, co wyni­ka głów­nie z bar­dzo niskich świad­czeń ren­to­wych i pie­lę­gna­cyj­nych oraz pro­ble­mów na ryn­ku pra­cy; czy choć­by trud­no­ści miesz­kań­ców wsi i małych miast zwią­za­ne np. z bra­kiem dostęp­no­ści do usług medycz­nych, praw­nych i edu­ka­cyj­nych.
Obok uka­za­nej nie­ła­twej bie­żą­cej sytu­acji osób nie­peł­no­spraw­nych Stra­te­gia przed­sta­wia aktu­al­ne roz­wią­za­nia sto­so­wa­ne w prak­ty­ce oraz opra­co­wa­ne na pod­sta­wie ist­nie­ją­cych realiów, badań sta­ty­stycz­nych i ana­liz kon­kret­ne pla­ny i dzia­ła­nia, któ­re będą reali­zo­wa­ne zarów­no na szcze­blu cen­tral­nym, jak i lokal­nym, przy włą­cze­niu sto­wa­rzy­szeń zrze­sza­ją­cych okre­ślo­ne gru­py spo­łecz­ne, a tak­że orga­ni­za­cji poza­rzą­do­wych. Reali­za­cja zamie­rzo­nych dzia­łań będzie finan­so­wa­na z budże­tu pań­stwa, z fun­du­szy samo­rzą­do­wych oraz z dota­cji pocho­dzą­cych z Unii Euro­pej­skiej. Owe ini­cja­ty­wy będą doty­czyć wszyst­kich aspek­tów życia spo­łecz­ne­go. W niniej­szej Stra­te­gii dzia­ła­nia te zosta­ły podzie­lo­ne na osiem ści­śle ze sobą powią­za­nych prio­ry­te­tów:
- nie­za­leż­ne życie,
- dostęp­ność,
- edu­ka­cja,
- pra­ca,
- zabez­pie­cze­nie spo­łecz­ne,
- zdro­wie,
- budo­wa­nie świa­do­mo­ści,
- koor­dy­na­cja.
W ramach prio­ry­te­tu „nie­za­leż­ne życie” pla­no­wa­ne są dzia­ła­nia pole­ga­ją­ce na zasto­so­wa­niu instru­men­tów reha­bi­li­ta­cji spo­łecz­nej w celu zagwa­ran­to­wa­nia oso­bom nie­peł­no­spraw­nym nie­za­leż­no­ści i bez­pie­czeń­stwa oraz czyn­ne­go uczest­nic­twa w życiu spo­łecz­nym. Celem reha­bi­li­ta­cji spo­łecz­nej jest wykształ­ce­nie u tych osób zarad­no­ści (np. przez tera­pię zaję­cio­wą), samo­dziel­no­ści w wypeł­nia­niu funk­cji spo­łecz­nych, moty­wo­wa­nie ich do aktyw­no­ści, likwi­da­cja wszel­kich barier (np. archi­tek­to­nicz­nych, tech­nicz­nych, trans­por­to­wych), któ­re utrud­nia­ją wza­jem­ną komu­ni­ka­cję mię­dzy­ludz­ką, a tak­że kształ­to­wa­nie w spo­łe­czeń­stwie okre­ślo­nych zacho­wań przy­ja­znych inte­gra­cji z nie­peł­no­spraw­ny­mi.
Prio­ry­tet „dostęp­ność” obej­mu­je ini­cja­ty­wy mają­ce na celu umoż­li­wie­nie oso­bom nie­peł­no­spraw­nym dostę­pu do wszel­kich obiek­tów prze­strze­ni publicz­nej (np. pod­jaz­dy i win­dy w budyn­kach miesz­kal­nych i insty­tu­cjach, zatrud­nia­nie osób zna­ją­cych język migo­wy, komu­ni­ka­ty gło­so­we i dźwię­ko­we dla osób nie­wi­do­mych, np. przy przej­ściach dla pie­szych), co daje szan­sę peł­ne­go korzy­sta­nia przez te oso­by z praw oby­wa­tel­skich i sprzy­ja ich nie­za­leż­no­ści.
Z powyż­szy­mi prio­ry­te­ta­mi sko­re­lo­wa­ny jest prio­ry­tet „edu­ka­cja”, w obrę­bie któ­re­go pla­no­wa­ne są dzia­ła­nia umoż­li­wia­ją­ce nie­peł­no­spraw­nym szer­szy dostęp do przed­szko­li, szkół i innych pla­có­wek edu­ka­cyj­nych, a tak­że ini­cja­ty­wy na rzecz inte­gra­cji uczniów i stu­den­tów nie­peł­no­spraw­nych z ota­cza­ją­cym śro­do­wi­skiem. Wszyst­kie te dzia­ła­nia sprzy­ja­ją usa­mo­dziel­nie­niu się i pod­nie­sie­niu samo­oce­ny osób z nie­peł­no­spraw­no­ścia­mi, zaś zdo­by­te wykształ­ce­nie i kwa­li­fi­ka­cje to szan­sa na zatrud­nie­nie, któ­re wspie­ra­ne jest w Stra­te­gii przez sze­reg dzia­łań w ramach prio­ry­te­tu „pra­ca”.
Prze­wi­du­je on wie­le ini­cja­tyw pro­wa­dzą­cych do wzro­stu aktyw­no­ści zawo­do­wej osób nie­peł­no­spraw­nych poprzez wspie­ra­nie two­rze­nia dla nich sta­no­wisk pra­cy za spra­wą m.in. dota­cji i sub­wen­cji dla pra­co­daw­ców zatrud­nia­ją­cych oso­by z nie­peł­no­spraw­no­ścia­mi, likwi­da­cję wszel­kich barier utrud­nia­ją­cych dostęp do miej­sca zatrud­nie­nia, szko­le­nia dla pra­co­daw­ców doty­czą­ce tema­ty­ki nie­peł­no­spraw­no­ści.
Kolej­ny prio­ry­tet to „zabez­pie­cze­nie spo­łecz­ne”, któ­re­go celem jest polep­sze­nie trud­nej sytu­acji mate­rial­nej osób nie­peł­no­spraw­nych, poprzez m.in. pla­no­wa­ną pod­wyż­kę świad­czeń ren­to­wych i zasił­ków pie­lę­gna­cyj­ne­go i opie­kuń­cze­go, znie­sie­nie tzw. pułap­ki ren­to­wej, któ­ra bar­dzo krzyw­dzi i dys­kry­mi­nu­je oso­by pobie­ra­ją­ce ren­tę socjal­ną, ponie­waż nie mogą prze­kro­czyć usta­lo­ne­go limi­tu docho­du, gdyż w przy­pad­ku prze­kro­cze­nia choć­by o zło­tów­kę muszą zwra­cać ZUS-owi całą kwo­tę świad­cze­nia ren­to­we­go. W celu polep­sze­nia kom­for­tu życia pla­no­wa­ne są rów­nież uła­twie­nia doty­czą­ce usług opie­kuń­czych, zwięk­szo­ne dota­cje na przy­sto­so­wa­nie miesz­ka­nia do spe­cjal­nych wyma­gań oso­by nie­peł­no­spraw­nej, dota­cje do zaku­pu sprzę­tu reha­bi­li­ta­cyj­ne­go, czy też dopła­ty do tur­nu­sów reha­bi­li­ta­cyj­nych,
Z prio­ry­te­tem tym zwią­za­ny jest prio­ry­tet „zdro­wie”, w obrę­bie któ­re­go pla­no­wa­ne są wszel­kie dzia­ła­nia idą­ce w kie­run­ku polep­sze­nia sta­nu zdro­wia osób nie­peł­no­spraw­nych poprzez m.in. wymie­nio­ne wyżej dofi­nan­so­wa­nia do sprzę­tu reha­bi­li­ta­cyj­ne­go i tur­nu­sów, ale tak­że umoż­li­wie­nie dostęp­no­ści do wszel­kich świad­czeń zdro­wot­nych, a tak­że m.in. pro­gra­my edu­ka­cyj­ne mają­ce na celu wcze­sne wykry­cie nie­peł­no­spraw­no­ści u dzie­ci i zapo­bie­ga­nie jej pogłę­bia­niu.
Nie­zwy­kle waż­ny prio­ry­tet Stra­te­gii to „budo­wa­nie świa­do­mo­ści”. Jego celem jest prze­ciw­dzia­ła­nie wyklu­cze­niu spo­łecz­ne­mu i powszech­nej wciąż dys­kry­mi­na­cji osób nie­peł­no­spraw­nych poprzez ini­cja­ty­wy pro­pa­gu­ją­ce inte­gra­cję i uświa­da­mia­ją­ce zarów­no oso­by spraw­ne, jak i nie­peł­no­spraw­ne, że ktoś kto jest mniej spraw­ny nie jest mniej war­to­ścio­wy i mniej inte­li­gent­ny od ogó­łu spo­łe­czeń­stwa i ma pra­wo korzy­stać z praw oby­wa­tel­skich na rów­ni z inny­mi.
Ostat­ni z prio­ry­te­tów wymie­nio­nych w Stra­te­gii to „koor­dy­na­cja” . Zawar­te są w nim ini­cja­ty­wy zwięk­sza­ją­ce wza­jem­ną współ­pra­cę róż­nych insty­tu­cji m.in. zespo­łów orzecz­ni­czych, ośrod­ków pomo­cy spo­łecz­nej, urzę­dów, oddzia­łów PFRON‑u, pla­có­wek edu­ka­cyj­nych, służ­by zdro­wia i in. w celu uła­twie­nia funk­cjo­no­wa­nia osób nie­peł­no­spraw­nych w spo­łe­czeń­stwie.
Ana­li­zu­jąc prio­ry­te­ty Stra­te­gii na rzecz Osób z Nie­peł­no­spraw­no­ścia­mi 2020 – 2030 moż­na stwier­dzić, że reali­za­cja zawar­tych w niej pla­nów i zamie­rzeń wpły­nie istot­nie na polep­sze­nie jako­ści życia osób nie­peł­no­spraw­nych w naj­bliż­szych latach. Jed­nak bio­rąc pod uwa­gę aktu­al­ną kry­zy­so­wą sytu­ację w Pol­sce spo­wo­do­wa­ną zamro­że­niem gospo­dar­ki w wyni­ku obostrzeń rzą­do­wych zwią­za­nych z epi­de­mią koro­na­wi­ru­sa reali­za­cja wie­lu zało­żeń tej nie­zwy­kle opty­mi­stycz­nej Stra­te­gii może być opóź­nio­na. Toteż przy­szłość poka­że czy per­spek­ty­wy zawar­te w Stra­te­gii prze­ło­żą się w real­ne dzia­ła­nia, czy pozo­sta­nie nie­peł­no­spraw­nym tyl­ko nadzie­ja.
Całość Stra­te­gii zawie­ra­ją­cej 192 stro­ny, będą­cej mię­dzy­re­sor­to­wym opra­co­wa­niem rzą­do­wym, zosta­ła przed­sta­wio­na do kon­sul­ta­cji spo­łecz­nej przez Mini­stra Rodzi­ny, Pra­cy i Poli­ty­ki Spo­łecz­nej. Jed­nak szko­da, że na tą kon­sul­ta­cję prze­zna­czo­no bar­dzo krót­ki czas, tj. zale­d­wie 7 dni!

Stra­te­gia na rzecz Osób z Nie­peł­no­spraw­no­ścia­mi 2020 – 2030

 

Opra­co­wa­ła Vio­let­ta Grabska