ZASIŁ­KI DLA OPIE­KU­NÓW NA NOWYCH ZASADACH

Pod­sta­wę praw­ną, w opar­ciu o któ­rą usta­la­ne jest pra­wo do świad­czeń pie­nięż­nych w for­mie zasił­ków dla opie­ku­nów osób nie­peł­no­spraw­nych, sta­no­wią prze­pi­sy usta­wy z 04 kwiet­nia 2014 r. o usta­le­niu i wypła­cie zasił­ków dla opie­ku­nów (Dz. U. z 2014 r. poz. 567) zwa­nej dalej „usta­wą”. Usta­wa sta­no­wi reali­za­cję wyro­ku Try­bu­na­łu Kon­sty­tu­cyj­ne­go z 05 grud­nia 2013 r., sygn. K 27/13 (Dz. U. z 2013 r., poz. 1557), któ­rym Try­bu­nał zakwe­stio­no­wał zgod­ność z art. 2 Kon­sty­tu­cji Rze­czy­po­spo­li­tej Pol­skiej prze­pi­sów art. 11 ust. 1 i 3 usta­wy z 07 grud­nia 2012 r. o zmia­nie usta­wy o świad­cze­niach rodzin­nych oraz nie­któ­rych innych ustaw (Dz. U. z 2012 r., poz. 1548), a któ­ry­mi to prze­pi­sa­mi z 01 lip­ca 2013 r. wyga­szo­no z mocy pra­wa decy­zje przy­zna­ją­ce opie­ku­nom doro­słych osób nie­peł­no­spraw­nych świad­cze­nia pie­lę­gna­cyj­ne, przy­zna­ne na dotych­cza­so­wych zasa­dach. Celem jest przy­wró­ce­nie opie­ku­nom osób nie­peł­no­spraw­nych nie­kon­sty­tu­cyj­nie ode­bra­nych im świad­czeń wraz z wyrów­na­niem, należ­nym od dnia wyga­śnię­cia decy­zji przy­zna­ją­cych świad­cze­nia pie­lę­gna­cyj­ne (tj. od 01 lip­ca 2013 r.) do dnia poprze­dza­ją­ce­go wej­ście w życie usta­wy (tj. 14 maja 2014 r.), powięk­szo­nym o odset­ki nali­czo­ne do dnia wej­ścia w życie usta­wy, w wyso­ko­ści odse­tek usta­wo­wych. Kry­te­ria, od któ­rych speł­nie­nia uza­leż­nio­ne zosta­ło pra­wo do zasił­ku dla opie­ku­nów, okre­ślo­ne zosta­ły w art. 2 usta­wy. Zgod­nie z art. 2 ust. 1 usta­wy, zasi­łek dla opie­ku­na przy­słu­gu­je oso­bie, jeże­li decy­zja o przy­zna­niu jej pra­wa do świad­cze­nia pie­lę­gna­cyj­ne­go wyga­sła z mocy pra­wa na pod­sta­wie art. 11 ust. 3 usta­wy z 7 grud­nia 2012 r. o zmia­nie usta­wy o świad­cze­niach rodzin­nych oraz nie­któ­rych innych ustaw (Dz. U. z 2012 r. poz. 1548 oraz z 2013 r. poz. 1557) z 1 lip­ca 2013 r. Na pod­sta­wie art. 2 ust. 2 usta­wy zasi­łek dla opie­ku­na przysługuje:

1. za okre­sy od 1 lip­ca 2013 r. do dnia poprze­dza­ją­ce­go dzień wej­ścia w życie usta­wy, w któ­rych oso­ba speł­nia­ła warun­ki do otrzy­ma­nia świad­cze­nia pie­lę­gna­cyj­ne­go okre­ślo­ne w usta­wie z dnia 28 listo­pa­da 2003 r. o świad­cze­niach rodzin­nych (Dz. U. z 2006 r. Nr 139, poz. 992, z późn. zm.) w brzmie­niu obo­wią­zu­ją­cym w dniu 31 grud­nia 2012 r.;
2. od dnia wej­ścia w życie usta­wy, jeże­li oso­ba speł­nia warun­ki do otrzy­ma­nia świad­cze­nia pie­lę­gna­cyj­ne­go okre­ślo­ne w usta­wie z dnia 28 listo­pa­da 2003 r. o świad­cze­niach rodzin­nych w brzmie­niu obo­wią­zu­ją­cym w dniu 31 grud­nia 2012 r.

Zgod­nie z art. 2 ust. 3 i 4 usta­wy zasi­łek dla opie­ku­na za okre­sy, o któ­rych mowa w ust. 2 pkt 1, przy­słu­gu­je wraz z odset­ka­mi usta­lo­ny­mi w wyso­ko­ści odse­tek usta­wo­wych, okre­ślo­nej prze­pi­sa­mi pra­wa cywil­ne­go, któ­re przy­słu­gu­ją do dnia wej­ścia w życie usta­wy. W myśl art. 2 ust. 5 usta­wy zasi­łek dla opie­ku­na nie przy­słu­gu­je za okre­sy, w których:

1. oso­bie ubie­ga­ją­cej się o zasi­łek dla opie­ku­na zosta­ło usta­lo­ne pra­wo do spe­cjal­ne­go zasił­ku opie­kuń­cze­go lub świad­cze­nia pie­lę­gna­cyj­ne­go lub
2. na oso­bę wyma­ga­ją­cą opie­ki innej oso­bie zosta­ło usta­lo­ne pra­wo do spe­cjal­ne­go zasił­ku opie­kuń­cze­go lub świad­cze­nia pielęgnacyjnego.

W myśl art. 2 ust. 6 usta­wy zare­je­stro­wa­nie w powia­to­wym urzę­dzie pra­cy jako oso­ba poszu­ku­ją­ca pra­cy lub posia­da­nie sta­tu­su bez­ro­bot­ne­go nie ma wpły­wu na upraw­nie­nie do zasił­ku dla opie­ku­na w okre­sie od 1 lip­ca 2013 r. do dnia zło­że­nia wnio­sku o usta­le­nie zasił­ku dla opie­ku­na. Na pod­sta­wie art. 5 ust. 1 usta­wy postę­po­wa­nie w spra­wie usta­le­nia pra­wa do zasił­ku dla opie­ku­na organ usta­la­ją­cy pra­wo do świad­czeń pie­lę­gna­cyj­nych wsz­czy­na na wnio­sek oso­by ubie­ga­ją­cej się o zasi­łek dla opie­ku­na, ale wnio­sek może być zło­żo­ny nie póź­niej niż w ter­mi­nie 4 mie­się­cy od dnia wej­ścia w życie ustawy.

Odno­śnie przy­zna­nia pra­wa do zasił­ku dla opie­ku­na w sytu­acji pozo­sta­wa­nia przez oso­bę wyma­ga­ją­cą opie­ki w związ­ku mał­żeń­skim, nale­ży brać pod uwa­gę cel usta­wy, jakim jest przy­wró­ce­nie świad­czeń oso­bom, któ­re mia­ły przy­zna­ne świad­cze­nia pie­lę­gna­cyj­ne na poprzed­nich zasa­dach i w dal­szym cią­gu speł­nia­ją te same warun­ki, od któ­rych było uza­leż­nio­ne pra­wo do tych świad­czeń. Przy­czy­ną bowiem, dla któ­rej Try­bu­nał Kon­sty­tu­cyj­ny zakwe­stio­no­wał art. 11 ust. 1 i 3 usta­wy z 7 grud­nia 2012 r. o zmia­nie usta­wy o świad­cze­niach rodzin­nych, było naru­sze­nie zasa­dy ochro­ny praw naby­tych osób, któ­re na pod­sta­wie osta­tecz­nej decy­zji admi­ni­stra­cyj­nej mia­ły przy­zna­ne pra­wo do świad­czeń pie­lę­gna­cyj­nych. Tak więc roz­pa­tru­jąc spra­wę przy­zna­nia pra­wa do zasił­ku dla opie­ku­na, moż­na odmó­wić świad­cze­nia tyl­ko wte­dy, gdy sytu­acja ule­gła zmia­nie (po dniu wyga­śnię­cia decy­zji w spra­wie świad­cze­nia pie­lę­gna­cyj­ne­go) w sto­sun­ku do tej sytu­acji, któ­ra była pod­sta­wą uprzed­nio przy­zna­nych świad­czeń. Jeże­li nato­miast stan fak­tycz­ny nie uległ żad­nej istot­nej zmia­nie, nie ma pod­staw do odmo­wy przy­wró­ce­nia ode­bra­nych świad­czeń. Odno­śnie speł­nie­nia warun­ków do otrzy­ma­nia świad­cze­nia pie­lę­gna­cyj­ne­go, okre­ślo­nych w usta­wie o świad­cze­niach rodzin­nych, w jej brzmie­niu obo­wią­zu­ją­cym w dniu 31 grud­nia 2012 r., przy­po­mnieć nale­ży, że na pod­sta­wie art. 17 ust. 1 usta­wy o świad­cze­niach rodzin­nych, w brzmie­niu obo­wią­zu­ją­cym w dniu 31 grud­nia 2012 r., świad­cze­nie pie­lę­gna­cyj­ne z tytu­łu rezy­gna­cji z zatrud­nie­nia lub innej pra­cy zarob­ko­wej przysługiwało: 

1. mat­ce albo ojcu, 
2. innym oso­bom, na któ­rych, zgod­nie z prze­pi­sa­mi usta­wy z dnia 25 lute­go 1964 r. — Kodeks rodzin­ny i opie­kuń­czy (Dz. U. Nr 9, poz. 59 z późn. zm.), cią­ży obo­wią­zek ali­men­ta­cyj­ny, z wyjąt­kiem osób o znacz­nym stop­niu niepełnosprawności, 
3. opie­ku­no­wi fak­tycz­ne­mu dziec­ka — jeże­li nie podej­mu­ją lub rezy­gnu­ją z zatrud­nie­nia lub innej pra­cy zarob­ko­wej w celu spra­wo­wa­nia opie­ki nad oso­bą legi­ty­mu­ją­cą się orze­cze­niem o nie­peł­no­spraw­no­ści łącz­nie ze wska­za­nia­mi: koniecz­no­ści sta­łej lub dłu­go­trwa­łej opie­ki lub pomo­cy innej oso­by w związ­ku ze znacz­nie ogra­ni­czo­ną moż­li­wo­ścią samo­dziel­nej egzy­sten­cji oraz koniecz­no­ści sta­łe­go współ­udzia­łu na co dzień opie­ku­na dziec­ka w pro­ce­sie jego lecze­nia, reha­bi­li­ta­cji i edu­ka­cji, albo oso­bą legi­ty­mu­ją­cą się orze­cze­niem o znacz­nym stop­niu niepełnosprawności. 

W myśl art. 17 ust. 1a tej usta­wy oso­bie innej niż spo­krew­nio­na w pierw­szym stop­niu, na któ­rej cią­ży obo­wią­zek ali­men­ta­cyj­ny, przy­słu­gi­wa­ło świad­cze­nie pie­lę­gna­cyj­ne, w przy­pad­ku gdy nie ma oso­by spo­krew­nio­nej w pierw­szym stop­niu albo gdy oso­ba ta nie jest w sta­nie spra­wo­wać opie­ki, o któ­rej mowa w ust. 1. Nato­miast zgod­nie z art. 17 ust. 4 pkt 2 lit. a wska­za­nej usta­wy świad­cze­nie pie­lę­gna­cyj­ne nie przy­słu­gi­wa­ło, jeże­li oso­ba wyma­ga­ją­ca opie­ki pozo­sta­wa­ła w związ­ku mał­żeń­skim, chy­ba że współ­mał­żo­nek legi­ty­mu­je się orze­cze­niem o znacz­nym stop­niu nie­peł­no­spraw­no­ści. W tym ostat­nim zakre­sie wska­zać nale­ży na ugrun­to­wa­ne w ówcze­snym orzecz­nic­twie sądo­wym sta­no­wi­sko, wedle któ­re­go, mał­żo­nek oso­by wyma­ga­ją­cej opie­ki zali­cza się do krę­gu osób upraw­nio­nych, o któ­rych mowa w art. 17 ust. 1 pkt 2 usta­wy o świad­cze­niach rodzin­nych. Ist­nie­ją­cą pomię­dzy mał­żon­ka­mi więź praw­ną, ure­gu­lo­wa­ną w art. 23 i art. 27 Kodek­su rodzin­ne­go i opie­kuń­cze­go, sądy admi­ni­stra­cyj­ne zgod­nie uzna­wa­ły za obo­wią­zek ali­men­ta­cyj­ny (zob. m.in. wyro­ki NSA: z 20 wrze­śnia 2013 r., sygn. I OSK 2796/12, z 20 wrze­śnia 2013 r., sygn. I OSK 2623/12, czy też z 09 stycz­nia 2013 r., sygn. I OSK 1196/12. Powyż­szy pogląd róż­nych skła­dów orze­ka­ją­cych NSA dobit­nie potwier­dza tak­że uchwa­ła skła­du 7 sędziów NSA z 9 grud­nia 2013 r., sygn. I OPS 5/13, w któ­rej wyraź­nie zali­czo­no mał­żon­ków do krę­gu osób obję­tych obo­wiąz­kiem ali­men­ta­cyj­nym w rozu­mie­niu prze­pi­sów Kodek­su rodzin­ne­go i opie­kuń­cze­go. Taka inter­pre­ta­cja wię­zi pomię­dzy mał­żon­ka­mi domi­nu­je tak­że w orzecz­nic­twie Sądu Naj­wyż­sze­go (uchwa­ła SN z 5 paź­dzier­ni­ka 1982r. sygn. II CZP 38/82). Nale­ży zatem uznać, że rów­nież mał­żo­nek nale­ży do krę­gu osób obcią­żo­nych powin­no­ścią o cechach obo­wiąz­ku ali­men­ta­cyj­ne­go, z ist­nie­niem któ­re­go prze­pis art. 17 ust. 1 usta­wy o świad­cze­niach rodzin­nych (w brzmie­niu z 31 grud­nia 2012 r.) łączył pra­wo do ubie­ga­nia się o przy­zna­nie świad­cze­nia pie­lę­gna­cyj­ne­go. W orzecz­nic­twie sądów admi­ni­stra­cyj­nych doty­czą­cym art. 17 usta­wy o świad­cze­niach rodzin­nych w jej poprzed­nim brzmie­niu, panu­je tak­że ugrun­to­wa­ny pogląd, zgod­nie z któ­rym prze­pis art. 17 ust. 5 pkt 2 lit. a tej usta­wy nie ma zasto­so­wa­nia w przy­pad­ku, gdy z wnio­skiem o świad­cze­nie pie­lę­gna­cyj­ne wystę­pu­je mał­żo­nek oso­by wyma­ga­ją­cej opie­ki (tak: wyrok NSA z 20 wrze­śnia 2013 r., sygn. I OSK 2623/12, w któ­rym sąd wyja­śnił, że powyż­szy prze­pis powi­nien być rozu­mia­ny w ten spo­sób, iż „nor­mu­je on przy­pad­ki, gdy o świad­cze­nie pie­lę­gna­cyj­ne z tytu­łu spra­wo­wa­nej opie­ki nad oso­bą nie­peł­no­spraw­ną, pozo­sta­ją­cą w związ­ku mał­żeń­skim, ubie­ga się oso­ba speł­nia­ją­ca kry­te­ria wska­za­ne w ust. 1 (lub w ust. 1a), nie­bę­dą­ca mał­żon­kiem zobo­wią­za­nym w pierw­szej kolej­no­ści do alimentacji”).