Prak­tycz­ny porad­nik savo­ir vivre wobec osób niepełnosprawnych

10 zasad podstawowych:

1. Mówiąc i pisząc o oso­bach z nie­peł­no­spraw­no­ścią nigdy nie uży­waj, daw­nych, krzyw­dzą­cych okre­śleń: — kale­ka, inwa­li­da, upo­śle­dzo­ny, niepełnosprawny!

2. Mówiąc i pisząc o oso­bach z nie­peł­no­spraw­no­ścią nigdy nie uży­waj okre­śleń żar­go­no­wych i eufe­mi­stycz­nych: — przy­ku­ty do wóz­ka, inwa­li­da na wóz­ku, spraw­ny inaczej!

3. Mówiąc i pisząc o oso­bach z nie­peł­no­spraw­no­ścią uży­waj określeń:

• - oso­ba z niepełnosprawnością
• - oso­ba z nie­peł­no­spraw­no­ścią ruchową
• - oso­ba poru­sza­ją­ca się na wózku
• - oso­ba poru­sza­ją­ca się o kulach
• - oso­ba nie­wi­do­ma — oso­ba niedowidząca
• - oso­ba nie­sły­szą­ca – oso­ba niedosłysząca
• - oso­ba głuchoniewidoma
• - oso­ba z nie­peł­no­spraw­no­ścią intelektualną
• - oso­ba z zabu­rze­niem psychicznym
• - oso­ba niskie­go wzrostu

4. Zanim udzie­lisz pomo­cy zapy­taj czy oso­ba z nie­peł­no­spraw­no­ścią życzy jej sobie.

5. Bądź tak­tow­ny w ini­cjo­wa­niu kon­tak­tu fizycz­ne­go – zanim dotkniesz oso­by z nie­peł­no­spraw­no­ścią, aby jej pomóc uprzedź ją o tym.

6. Wózek, laska, pro­te­za to ele­men­ty prze­strze­ni oso­bi­stej oso­by z nie­peł­no­spraw­no­ścią – nie doty­kaj ich bez potrzeby.

7. Nie głaszcz psów prze­wod­ni­ków i psów asy­sten­tów! Nie roz­pra­szaj ich uwa­gi! Te zwie­rzę­ta muszą być cały czas sku­pio­ne, aby jak naj­le­piej pomóc swe­mu panu/pani. Zwie­rzę­ta poma­ga­ją­ce oso­bom z nie­peł­no­spraw­no­ścią są dobrze wyszko­lo­ne i łagodne.Gdyby jed­nak zda­rzy­ło się, że ktoś nie może zapa­no­wać nad swo­imi zwie­rzę­ciem, możesz popro­sić o jego wyprowadzenie.

8. Jeśli coś mówisz – zwra­caj się bez­po­śred­nio do oso­by z nie­peł­no­spraw­no­ścią. Roz­ma­wia­nie tyl­ko z jej towa­rzy­szem, opie­ku­nem, pomoc­ni­kiem lub tłu­ma­czem języ­ka migo­we­go świad­czy o igno­ro­wa­niu takiej oso­by i jest wyra­zem bra­ku kultury.

9. Reaguj uprzej­mie na proś­by osób z nie­peł­no­spraw­no­ścią. One się nie skar­żą, ale pod­po­wia­da­ją ci, co mogło­by im uła­twić funk­cjo­no­wa­nie w pew­nej przestrzeni.

10. Jeśli nie wiesz jak się zacho­wać wobec oso­by z nie­peł­no­spraw­no­ścią – po pro­stu ją o to zapytaj!

1. Oso­ba poru­sza­ją­ca się na wózku

Prze­by­wa­jąc w jej towa­rzy­stwie:
— nie nachy­laj się nad nią zbyt nisko poda­jąc jej rękę na powi­ta­nie, albo roz­ma­wia­jąc z nią;
— nie proś jej, aby przy­trzy­ma­ła coś na swo­ich kola­nach – doku­men­ty, ubra­nie itp.;
— nie sta­wiaj nic na bla­cie przy­mo­co­wa­nym do wóz­ka;
— roz­ma­wia­jąc z nią usiądź na krze­śle (aby zna­leźć się ze swo­ją twa­rzą na tym samym pozio­mie); jeśli nie możesz usiąść – stań w nie­wiel­kiej odle­gło­ści, aby roz­mów­ca nie musiał pod­no­sić zbyt wyso­ko gło­wy i nad­we­rę­żać krę­gów szyj­nych, patrząc na two­ją twarz;
— zapy­taj czy oso­ba poru­sza­ją­ca się na wóz­ku życzy sobie, aby pomóc jej go pchać, czy wnieść po scho­dach; zanim dotkniesz wózek zapy­taj jego wła­ści­cie­la jak masz to zro­bić, aby go nie uszkodzić;

Uwa­ga! Jako czło­nek komi­sji wybor­czej nie możesz pomóc oso­bie z nie­do­wła­dem rąk w zakre­śle­niu na kar­cie do gło­so­wa­nia nazwi­ska wybra­ne­go kan­dy­da­ta. Jeśli zosta­niesz o to popro­szo­ny – grzecz­nie odmów uza­sad­nia­jąc, że udzie­la­jąc takiej pomo­cy postą­pił­byś wbrew pra­wu i poin­for­muj ją, że może sko­rzy­stać z pomo­cy każ­dej innej oso­by znaj­du­ją­cej się w loka­lu wybor­czym (oprócz mężów zaufa­nia repre­zen­tu­ją­cych komi­te­ty wybor­cze) lub sam znajdź taką osobę.

2. Oso­ba z nie­peł­no­spraw­no­ścią ruchową

Prze­by­wa­jąc w jej towa­rzy­stwie:
— jeśli poru­sza się o kulach – nie chwy­taj jej za ramio­na, lub uprzedź ją, że chcesz wyko­nać taki ruch;
— zadbaj, aby w loka­lu były nie­zbyt niskie krze­sła — naj­le­piej z pod­ło­kiet­ni­ka­mi i wyso­kim opar­ciem, na któ­rych moż­na odpocząć.

3. Oso­ba nie­wi­do­ma — niedowidząca

Prze­by­wa­jąc w jej towa­rzy­stwie:
— pamię­taj, że nie każ­da oso­ba nie­wi­do­ma lub nie­do­wi­dzą­ca korzy­sta z laski lub psa prze­wod­ni­ka; nie­któ­re pro­ble­my ze wzro­kiem są nie­wi­docz­ne dla postron­ne­go obser­wa­to­ra;
— wita­jąc się z nią powiedz jak się nazy­wasz i jaką peł­nisz funk­cję;
— zanim ją dotniesz – uprzedź ją o tym;
— zapy­taj ją czy nie potrze­bu­je pomo­cy w poru­sza­niu się po loka­lu wybor­czym – np. w doj­ściu do urny, lub miej­sca, gdzie będzie mogła wypeł­nić kar­tę do gło­so­wa­nia;
— poma­ga­jąc jej w poru­sza­niu się nie chwy­taj jej za rękę, tyl­ko podaj jej swo­je ramię;
— jeśli towa­rzy­szy jej pies prze­wod­nik – idź po prze­ciw­nej stro­nie niż pies;
— idąc z oso­bą niewidomą/niedowidzącą opi­suj jej pomiesz­cze­nie, w któ­rym się znaj­du­je­cie;
— dla bez­pie­czeń­stwa osób niewidomych/niedowidzących sprzę­ty w pomiesz­cze­niu powin­ny stać na sta­łych miej­scach – naj­le­piej jak naj­bli­żej ścian, aby zosta­wić jak naj­wię­cej miej­sca do poru­sza­nia się;
— uprze­dzaj ją o prze­szko­dach, ale w spo­sób kon­kret­ny – np. uwa­ga, za dwa kro­ki będzie­my mijać krze­sło, urnę; albo – pro­szę schy­lić gło­wę, bo nad nami jest nisko zawie­szo­ny żyran­dol;
— nie krzycz: „pro­szę uwa­żać!” – bo oso­ba niewidoma/niedowidząca nie będzie wie­dzia­ła, czy ma zatrzy­mać się , ucie­kać, pochy­lić, czy coś prze­sko­czyć;
— jeśli wska­zu­jesz jej dro­gę, podaj kon­kret­ne infor­ma­cje – np. pro­szę pójść pro­sto do koń­ca kory­ta­rza, a potem skrę­cić w lewo itp.
— jeśli musisz już iść, uprzedź oso­bę nie­wi­do­mą /niedowidzącą w jakim miej­scu się znaj­du­je i opisz jej dro­gę do wyj­ścia;
— nie zosta­wiaj jej samej na środ­ku pomiesz­cze­nia, ale np. przy ścia­nie lub krze­śle;
— nie prze­kła­daj w inne miej­sce laski pozo­sta­wio­nej przez oso­bę niewidomą/niedowidzącą, ani nie zmu­szaj psa prze­wod­ni­ka, aby prze­su­nął się gdzie indziej;

Uwa­ga! Jako czło­nek komi­sji wybor­czej nie możesz pomóc oso­bie niewidomej/niedowidzącej w odczy­ta­niu infor­ma­cji znaj­du­ją­cych się na kar­cie do gło­so­wa­nia, albo w zakre­śle­niu na niej nazwi­ska wybra­ne­go kan­dy­da­ta. Jeśli zosta­niesz o to popro­szo­ny – grzecz­nie odmów uza­sad­nia­jąc, że udzie­la­jąc takiej pomo­cy postą­pił­byś wbrew pra­wu i poin­for­muj ją, że może sko­rzy­stać z pomo­cy każ­dej innej oso­by znaj­du­ją­cej się w loka­lu wybor­czym (oprócz mężów zaufa­nia repre­zen­tu­ją­cych komi­te­ty wybor­cze) lub sam znajdź taką osobę.

4. Oso­ba nie­sły­szą­ca – niedosłysząca

Prze­by­wa­jąc w jej towa­rzy­stwie:
— pamię­taj, że jeśli oso­ba nie­sły­szą­ca posłu­gu­je się jedy­nie języ­kiem migo­wym, to czy­ta­nie z ruchu two­ich warg jest dla niej bar­dzo trud­ne; język migo­wy jest zupeł­nie inny niż język pol­ski;
— oso­by nie­do­sły­szą­ce zwy­kle poro­zu­mie­wa­ją się w języ­ku pol­skim, a przy komu­ni­ka­cji wspo­ma­ga­ją się apa­ra­ta­mi słu­cho­wy­mi, cza­sem też patrzą na usta swo­je­go roz­mów­cy;
— oso­by nie­sły­szą­ce i nie­do­sły­szą­ce zwy­kle infor­mu­ją innych jak naj­le­piej się z nimi poro­zu­mie­wać – możesz zostać popro­szo­ny np. o wyraź­niej­sze mówie­nie, lub zapi­sy­wa­nie infor­ma­cji na kart­ce;
— jeśli nie rozu­miesz co mówi do cie­bie oso­ba nie­sły­szą­ca – nie­do­sły­szą­ca – poin­for­muj ją o tym;
— jeśli to ona nie rozu­mie, co do niej mówisz – powtórz komu­ni­kat, ale prost­szy­mi sło­wa­mi;
— zanim zaczniesz do niej mówić – upew­nij się czy na cie­bie patrzy;
— aby sku­pić na sobie jej wzrok – możesz dotknąć jej ramie­nia lub zama­chać ręką;
— mów zawsze z twa­rzą zwró­co­ną w kie­run­ku roz­mów­cy;
— pod­czas roz­mo­wy stań w takim miej­scu, aby two­ja twarz była dobrze oświe­tlo­na;
— mów wyraź­nie – nie żuj wte­dy gumy, ani nie zasła­niaj ust;
— nie krzycz! – jeśli roz­mów­ca uży­wa apa­ra­tu słu­cho­we­go, to jest on na pew­no dosto­so­wa­ny do nor­mal­ne­go pozio­mu gło­su i twój krzyk będzie zniekształcony;

5. Oso­ba z zabu­rze­nia­mi mowy (tak­że z pora­że­niem mózgo­wym i zespo­łem Tourette’a)

Prze­by­wa­jąc w jej towa­rzy­stwie:
— pamię­taj, że ona sły­szy, więc nie musisz do niej mówić gło­śniej czy wyraź­niej;
— poświęć jej całą uwa­gę;
— nie prze­ry­waj jej, gdy mówi, nawet gdy­by mia­ło to trwać bar­dzo dłu­go;
— jeśli jej nie rozu­miesz – powiedz jej o tym i poproś grzecz­nie o powtó­rze­nie;
— jeśli pomi­mo wie­lu prób nadal jej nie rozu­miesz – poproś ją grzecz­nie, aby napi­sa­ła to na kart­ce;
— jeśli nie jesteś pewien, czy dobrze usły­sza­łeś infor­ma­cje – powtórz je;
— oso­ba z pora­że­niem mózgo­wym ma kło­po­ty z kon­tro­lo­wa­niem mię­śni; może mówić nie­wy­raź­nie, wyko­nu­jąc przy tym mimo­wol­ne ruchy cia­ła; roz­ma­wiaj z nią tak samo jak z każ­dym innym czło­wie­kiem;
— oso­ba z zespo­łem Tourette’a może nie­kon­tro­lo­wa­nie wyda­wać dźwię­ki lub wyko­ny­wać pew­ne gesty; nie­wie­le z takich osób wypo­wia­da sło­wa obraź­li­we, nie­przy­zwo­ite, prze­kleń­stwa; jeśli u two­je­go roz­mów­cy poja­wią się taki wokal­ne, pocze­kaj aż usta­ną i kon­ty­nu­uj roz­mo­wę;
— nie wyśmie­waj się z takich osób za ich ple­ca­mi — one słyszą!

6. Oso­ba niskie­go wzrostu

Prze­by­wa­jąc w jej towa­rzy­stwie:
— pamię­taj, że choć może mieć ok. 140 cm wyso­ko­ści, a nawet mniej to jest oso­bą doro­słą i nie możesz trak­to­wać jej jak uro­cze­go dziec­ka — nie doty­kaj jej bez potrze­by i nie głaszcz jej po gło­wie;
— zadbaj o to, aby przed­mio­ty, z któ­rych będzie korzy­sta­ła w loka­lu wybor­czym były w zasię­gu jej ręki;
— roz­ma­wia­jąc z oso­bą niskie­go wzro­stu stań w nie­wiel­kiej odle­gło­ści, aby roz­mów­ca nie musiał zadzie­rać gło­wy, aby na cie­bie popa­trzeć, albo przy­siądź na krześle.

7. Oso­by z epi­lep­sją (padacz­ką)

Prze­by­wa­jąc w ich towa­rzy­stwie:
— pamię­taj, że napa­dy padacz­ko­we mogą mieć bar­dzo gwał­tow­ny prze­bieg, ale mogą też przy­po­mi­nać stan transu; są też napa­dy zło­żo­ne gdy oso­ba, któ­ra jest nimi dotknię­ta może cho­dzić, lub wyko­ny­wać inne ruchy, ale w rze­czy­wi­sto­ści jest nie­przy­tom­na;
— pamię­taj, że ata­ków padacz­ki nie moż­na powstrzy­mać!
— pod­czas ata­ku, udziel cho­re­mu pomo­cy: — pod­łóż mu coś mięk­kie­go pod gło­wę — np. swe­ter, by zabez­pie­czyć ją przed potłu­cze­niem; — połóż go na boku;
— nie wkła­daj mu do ust żad­nych twar­dych przed­mio­tów!!!;
— nie poda­waj żad­nych leków, pły­nów ani jedze­nia; — jeśli napad trwa ponad 3 minu­ty wezwij karet­kę;
— po ata­ku cho­ry może spać – nie zabra­niaj mu tego;
— po ata­ku cho­ry może czuć się zdez­o­rien­to­wa­ny i zawsty­dzo­ny – przejdź z nim do inne­go pomiesz­cza­nia, aby mógł dojść do siebie.

8. Oso­ba z zabu­rze­nia­mi psychicznymi

Prze­by­wa­jąc w jej towa­rzy­stwie:
— pamię­taj! – nie­wie­le osób z zabu­rze­nia­mi psy­chicz­ny­mi jest ubez­wła­sno­wol­nio­nych i pozba­wio­nych praw wybor­czych; w zde­cy­do­wa­nej więk­szo­ści przy­pad­ków cho­ro­ba psy­chicz­na utrud­nia, ale nie wyklu­cza pro­wa­dze­nia nor­mal­ne­go życia;
— pamię­taj! – może ona zacho­wy­wać się w spo­sób, któ­ry wyda ci się dziw­ny (nie rozu­mieć co do niej mówisz, reago­wać zbyt spon­ta­nicz­nie, być nad­mier­nie ener­gicz­ni, lub bar­dzo ospa­li) , ale oso­by z zabu­rze­nia­mi psy­chicz­ny­mi są łagod­ne i nie sta­no­wią zagro­że­nia dla innych; ata­ki agre­sji zda­rza­ją się nie­zmier­nie rzad­ko; w zde­cy­do­wa­nej więk­szo­ści cho­ro­ba psy­chicz­na ma cha­rak­ter ukry­ty;
— usza­nuj indy­wi­du­al­ność tej oso­by – nie bądź natar­czy­wy, nie wyśmie­waj się z niej;
— w sytu­acji kry­zy­so­wej zacho­waj spo­kój, zapy­taj grzecz­nie jak mógł­byś jej pomóc, udziel jej wspar­cia tak jak każ­dej innej oso­by; możesz tez deli­kat­nie zapy­tać, czy ma przy sobie lekar­stwa i czy przy­pad­kiem nie powi­nien ich zażyć;

9. Oso­by z nie­peł­no­spraw­no­ścią intelektualną

Prze­by­wa­jąc w ich towa­rzy­stwie:
— pamię­taj! – taka oso­ba nie ma zabu­rzeń psy­chicz­nych, a jedy­nie wol­niej się uczy i ma kło­po­ty z wyko­rzy­sta­niem zdo­by­tej wie­dzy i umie­jęt­no­ści w róż­nych miej­scach i sytu­acjach;
— nie trak­tuj jej jak dziec­ka i nie bądź wobec niej pro­tek­cjo­nal­ny;
— mówiąc do niej: — nie uży­waj sfor­mu­ło­wań dzie­cin­nych, bo to jest oso­ba doro­sła, któ­ra sama podej­mu­je decy­zje; — uży­waj zdań pro­stych wyra­ża­ją­cych kon­kret­ne czyn­no­ści, np. pro­szę wziąć kar­tę, pod­pi­sać się w tej rubry­ce, wrzu­cić kar­tę do urny;
— nie uży­waj pojęć abs­trak­cyj­nych;
— zada­waj jak naj­prost­sze pyta­nia;
— jeśli otrzy­masz sygnał, że nie zosta­łeś zro­zu­mia­ny, powtórz zda­nia;
— oso­ba z nie­peł­no­spraw­no­ścią inte­lek­tu­al­ną ma trud­no­ści z podej­mo­wa­niem szyb­kich decy­zji – bądź wobec niej cierpliwy;

10. Oso­ba o odmien­nym wyglądzie

Przy­by­wa­jąc w jej towa­rzy­stwie:
— pamię­taj, że to nie musi być oso­ba z nie­peł­no­spraw­no­ścią, ale z powo­du swo­je­go wyglą­du (np. zmia­ny nowo­two­ro­we na twa­rzy, roz­sz­czep pod­nie­bie­nia, defor­ma­cje czasz­ko­wo-kost­ne, oty­łość olbrzy­mia) tak jest trak­to­wa­na;
— nie odwra­caj od niej wzro­ku, nie igno­ruj jej – podob­ne zacho­wa­nia są dla niej obe­lgą, może poczuć się dys­kry­mi­no­wa­na;
— jeśli nie wiesz jak zare­ago­wać na jej widok – po pro­stu uśmiech­nij się.

11. Oso­by z ukry­tą niepełnosprawnością

Prze­by­wa­jąc w ich towa­rzy­stwie:
— pamię­taj, że nie każ­da choroba/niepełnosprawność jest widocz­na;
— pew­ne oso­by mogą zacho­wy­wać się w spo­sób, któ­ry wyda ci się dziw­ny – np. ktoś, kto ma pro­ble­my z pamię­cią krót­ko­trwa­łą może popro­sić cię o zapi­sa­nie infor­ma­cji, choć wska­zów­ki, któ­rych udzie­lasz są pro­ste i jasne; albo ktoś kto, cho­ru­je na ast­mę, nad­ci­śnie­nie, lub zaży­wa moc­ne leki prze­ciw­bó­lo­we może nagle poczuć się zmę­czo­ny i popro­sić cię o dopro­wa­dze­nie do krze­sła lub do otwar­te­go okna;
— usza­nuj dole­gli­wo­ści takich osób i pomóż im w mia­rę swo­ich możliwości.

Uwa­gi orga­ni­za­cyj­ne i tech­nicz­ne dot. orga­ni­za­cji prze­strze­ni w loka­lu wyborczym:

- zadbaj aby budy­nek, w któ­rym znaj­du­je się lokal wybor­czy był ozna­ko­wa­ny pik­to­gra­ma­mi infor­ma­cyj­ny­mi, np. wej­ście dla osób z nie­peł­no­spraw­no­ścią, toa­le­ty, scho­dy prze­ciw­po­ża­ro­we itp. –, któ­re uła­twią poru­sza­nie się po nim;
— jeśli budy­nek ma kil­ka wyjść ewa­ku­acyj­nych – nie zapo­mnij o roz­miesz­cze­niu dro­go­wska­zów;
— nie zasta­wiaj niczym podjazdów/platform dla wóz­ków;
— drzwi dostęp­ne dla osób na wóz­ku powin­ny być zawsze otwar­te, chy­ba, że otwie­ra­ją się auto­ma­tycz­nie;
— przed­mio­ty, z któ­rych korzy­sta­ją oso­by na wóz­ku, lub niskie­go wzro­stu, umieść na takiej wyso­ko­ści, aby mogły do nich swo­bod­nie się­gnąć;
— nie zasta­wiaj krze­sła­mi, całej dłu­go­ści sto­łu, gdzie zasia­da­ją człon­ko­wie komi­sji wybor­czej – zostaw tro­chę wol­ne­go miej­sca, aby mogła do nie­go pod­je­chać oso­ba na wóz­ku;
— dopil­nuj, aby człon­ko­wie komi­sji wybor­czej oraz ochro­na loka­lu wybor­cze­go umie­li wska­zać oso­bom z nie­peł­no­spraw­no­ścią rucho­wą i na wóz­kach naj­lep­sze dla nich wyj­ścia z budyn­ku;
— jeśli pod­ło­ga jest śli­ska – roz­mieść odpo­wied­nie zna­ki infor­ma­cyj­ne;
— wycie­racz­ki są nie­zbęd­ne do osu­sza­nia obu­wia – nie powin­no być ich jed­nak zbyt dużo, bo będę utrud­niać poru­sza­nie oso­bom na wóz­kach;
— jeśli pul­pit w kabi­nach do gło­so­wa­nia jest zamon­to­wa­ny zbyt wyso­ko, wystaw koło nich dodat­ko­we sto­li­ki z krze­sła­mi, aby oso­by niskie­go wzro­stu ( a tak­że mogły przy nich usiąść i wypeł­nić kar­tę;
— zadbaj o to, aby urna wybor­cza nie była usta­wio­na zbyt wyso­ko;
— doku­men­ty do pod­pi­sa­nia poda­waj zawsze na pod­kład­ce;
— w sytu­acjach kon­flik­to­wych — bądź grzecz­ny, cier­pli­wie wysłu­chaj racji stron, w mia­rę moż­li­wo­ści zapro­po­nuj takie roz­wią­za­nie, któ­re usa­tys­fak­cjo­nu­je wszyst­kie stro­ny sporu.